1. Mövsümi Affektiv Pozğunluq (SAD) Nədir?
📌 SAD ilin müəyyən dövrlərində, xüsusilə gün işığının azaldığı zamanlarda depressiya simptomlarının ortaya çıxması ilə xarakterizə olunur.
✅ Ən çox payız və qış aylarında görülür (Qış SAD).
✅ Daha nadir hallarda yaz və yay aylarında da baş verə bilər (Yay SAD).
✅ Əsas səbəb bədənin gün işığına uyğunlaşa bilməməsi və hormonal dəyişikliklərdir.
📌 Misal: Qış aylarında özünü daim yorğun, motivasiyasız və kədərli hiss edən, lakin yazda özünü daha enerjili və xoşbəxt hiss edən bir insan.
💡 Nəticə: Mövsümi Affektiv Pozğunluq fəsillərin dəyişməsi ilə əlaqəli olaraq ortaya çıxır və psixoloji sağlamlığa ciddi təsir göstərə bilər.
2. Mövsümi Affektiv Pozğunluğun Əsas Səbəbləri
📌 SAD-nin əsas səbəbi gün işığının azalmasıdır, lakin bununla bağlı bir neçə bioloji və psixoloji faktor da mövcuddur.
🔹 1. Gün İşığının Azalması və Bioloji Saatın (Circadian Rhythm) Pozulması
✅ Gün işığının azalması bədənin daxili bioloji saatını pozur.
✅ Bu, yuxu, enerji səviyyəsi və əhvalın nizamsızlaşmasına səbəb olur.
📌 Misal: Günlər qısaldıqca bədən oyanmaq və aktiv olmaq üçün daha az stimul alır, nəticədə insan daha yorğun və motivasiyasız hiss edir.
🔹 2. Serotonin Səviyyəsinin Azalması (Xoşbəxtlik Hormonu)
✅ Serotonin beyində əhval-ruhiyyəni tənzimləyən əsas neyrotransmitterlərdən biridir.
✅ Gün işığı serotoninin istehsalını artırır, buna görə qışda bu hormonun səviyyəsi azalır.
📌 Misal: Qış aylarında bəzi insanlar özlərini daha kədərli və depressiv hiss edirlər, çünki serotoninin səviyyəsi düşür.
🔹 3. Melatonin Səviyyəsinin Artması (Yuxu Hormonu)
✅ Qaranlıqda melatonin istehsalı artır və bu, insanın daha yuxulu və enerjisiz hiss etməsinə səbəb olur.
✅ Payız və qış aylarında gün işığının azalması melatoninin normadan artıq ifraz olunmasına gətirib çıxarır.
📌 Misal: Qışda insanlar daha çox yuxulu hiss edir və gün boyu yorğun olurlar.
💡 Nəticə: SAD-nin əsas səbəbi gün işığının azalması ilə bağlı bioloji və hormonal dəyişikliklərdir.
3. Mövsümi Affektiv Pozğunluğun Əlamətləri
📌 SAD-nin simptomları klassik depressiya əlamətləri ilə oxşardır, lakin onlar fəsillərə bağlı olaraq dəyişir.
🟠 Ümumi Depressiya Əlamətləri:
✅ Daimi kədər və ümidsizlik hissi.
✅ Enerji azlığı və həddindən artıq yorğunluq.
✅ Günlük fəaliyyətlərə maraq və motivasiya itkisi.
✅ Diqqət və konsentrasiya problemləri.
✅ Sosial münasibətlərdən uzaqlaşma.
📌 Misal: Bir insan qış aylarında daha çox evdə qalır və heç bir fəaliyyətə maraq göstərmir.
🟡 Qış SAD (Qış Depressiyası) Əlamətləri:
✅ Həddindən artıq yatmaq (hipersomniya).
✅ Şirniyyat və karbohidratlı qidalara meyillilik.
✅ Çəki artımı və fiziki aktivliyin azalması.
✅ Evdən çıxmaq istəməmək və sosial təcrid.
📌 Misal: Bir insan qış aylarında daim yorğun hiss edir və yüksək kalorili qidalar istehlak edir.
🔵 Yay SAD (Yay Depressiyası) Əlamətləri:
✅ Yuxusuzluq (insomniya).
✅ İştahın azalması və çəki itkisi.
✅ Artan həyəcan və əsəbilik.
✅ Sosial təzyiq və narahatlıq hissi.
📌 Misal: Bir insan yayda yüksək temperatur və sosial fəaliyyətlər səbəbilə özünü narahat hiss edir.
💡 Nəticə: Qış və yay mövsümi depressiyaları fərqli simptomlarla ortaya çıxır.
4. Mövsümi Affektiv Pozğunluğun Müalicəsi və İdarə Edilməsi
📌 SAD müalicə edilə bilən bir pozğunluqdur və müxtəlif üsullarla idarə oluna bilər.
✅ 1. İşıq Terapiyası (Light Therapy – Fototerapiya)
🔹 Xüsusi işıq lampaları (10,000 lux) istifadə edilərək gün işığı imitasiyası yaradılır.
🔹 Gündə 30-60 dəqiqə işıq terapiyası depressiya simptomlarını azalda bilər.
📌 Misal: Səhər saatlarında işıq terapiyası aparmaq SAD simptomlarını azalda bilər.
✅ 2. Koqnitiv-Davranış Terapiyası (CBT)
🔹 Mənfi düşüncələri və emosional reaksiyaları idarə etməyə kömək edir.
🔹 SAD olan insanlar üçün CBT, əhvalı yaxşılaşdırmağa və yeni adaptasiya strategiyaları öyrənməyə kömək edir.
📌 Misal: CBT ilə insan qış depressiyasını tetikləyən düşüncələri dəyişdirə bilər.
✅ 3. Fiziki Aktivlik və Gün İşığı
🔹 Hər gün açıq havada vaxt keçirmək serotonin səviyyəsini artırır.
🔹 İdman depressiya əlamətlərini azaltmağa kömək edir.
📌 Misal: Gün ərzində açıq havada 30 dəqiqə gəzmək SAD-ni azalda bilər.
✅ 4. Düzgün Qidalanma və Vitamin D
🔹 Vitamin D çatışmazlığı SAD ilə əlaqələndirilir.
🔹 Balıq, yumurta, süd məhsulları və qoz-fındıq serotonin və dopamin səviyyəsini artırır.
📌 Misal: Qışda Vitamin D əlavələri qəbul etmək və balanslı qidalanmaq əhvalı yaxşılaşdıra bilər.
5. Nəticə: Mövsümi Affektiv Pozğunluq İdarə Oluna Bilər!
🎯 Mövsümi Affektiv Pozğunluq ilin müəyyən dövrlərində ortaya çıxan, lakin müalicə edilə bilən bir psixi pozğunluqdur.
🎯 İşıq terapiyası, fiziki aktivlik və psixoloji dəstək əhval-ruhiyyəni yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər.
🎯 Gün işığından daha çox yararlanmaq və balanslı qidalanmaq SAD-nin təsirlərini azalda bilər.
💡 Unutmayın: Mövsümi depressiya sizi yox, siz onu idarə edə bilərsiniz! 🚀💪
