1. Uşaqlarda Əsəbi Davranışın Əsas Səbəbləri
🧠 1. Bioloji və Beyin İnkişafı
Uşaqların emosional idarəetmə bacarıqları hələ tam inkişaf etməyib.
Beynin ön korteks hissəsi (özünü idarəetmə və impuls nəzarəti) 5-7 yaşlarına qədər tam inkişaf etmir.
🤯 2. Stress və Yorğunluq
Aclıq, yuxu çatışmazlığı, həddindən artıq stimul (səs-küy, çoxlu sosial qarşılıqlı əlaqə) uşağı daha həssas edə bilər.
Gündəlik rutinlərdə dəyişikliklər və gözlənilməz hadisələr stresə səbəb ola bilər.
😣 3. Duyğularını İfadə Etməkdə Çətinlik
Kiçik yaşlı uşaqlar "Mən məyus oldum" və ya "Bu məni qəzəbləndirdi" kimi ifadələri istifadə etməyi bilmədikləri üçün bunu ağlamaq, qışqırmaq və ya əsəbi davranmaqla ifadə edə bilərlər.
🏡 4. Ailə Mühiti və Ünsiyyət
Evdəki münasibətlərin gərgin olması uşağı təsirləndirə bilər.
Uşağın duyğularına cavab verilmədikdə, o, qəzəblə reaksiya verə bilər.
📱 5. Ekran Zamanının Artması
Həddindən artıq televiziya, telefon və tablet istifadəsi impuls nəzarətini zəiflədir.
Tez cavab almağa öyrəşən uşaqlar gözləməkdə çətinlik çəkirlər və bu da əsəbi davranışa səbəb ola bilər.
❌ 6. Qaydaların və Sərhədlərin Aydın Olmaması
Qəti olmayan sərhədlər və dəyişkən qaydalar uşağı çaşdıra bilər.
Məsələn, bir gün "bu olmaz" deyilirsə, ertəsi gün eyni davranışa icazə verilirsə, uşaq nə gözləyəcəyini bilmədiyi üçün əsəbi ola bilər.
2. Uşaqlarda Əsəbi Davranışı Necə İdarə Etmək Olar?
✅ 1. Duyğularını Anlayın və Empatiya Göstərin
"Sənin bu qədər əsəbiləşdiyini görürəm. Bu sənə çətin gəlir, elə deyilmi?"
Uşağın hisslərini ifadə etməyə kömək edin, məsələn:
"Sən indi məyus oldun, çünki oyuncağını qardaşın götürdü, elə deyilmi?"
"Sənin üçün bu vəziyyət çətindir, amma bunu birlikdə həll edək."
🗣 2. Alternativ Davranışları Öyrədin
"Qışqırmaq əvəzinə, mənə nə istədiyini sakit şəkildə deyə bilərsən."
"Əgər əsəbisənsə, yumruqlarını sıxmaq və ya 10-a qədər saymaq sənə kömək edə bilər."
⏳ 3. Sakit Reaksiya Verin
Valideynin reaksiyası uşağın davranışına təsir edir. Əgər siz də əsəbi reaksiya versəniz, uşaq öyrənir ki, əsəbiləşmək normal bir ünsiyyət formasıdır.
Sakit səs tonu və yavaş danışmaq uşağın da sakitləşməsinə kömək edəcəkdir.
🚦 4. Sərhədləri Açıq və Dəqiq Müəyyən Edin
"Ev qaydalarımız var: Bir-birimizə qışqırmırıq və əl qaldırmırıq."
Davranış qaydalarını aydın izah edin və ardıcıl olun.
🎭 5. Oyunla Ünsiyyət Qurun
Rol oyunları oynamaq uşağın duyğularını anlamağına və ifadə etməsinə kömək edir.
Məsələn, "Sən müəllim ol, mən şagird" deyərək, uşağın hisslərini ifadə etməsinə şərait yarada bilərsiniz.
🕰 6. Rutin Yaradın
Uşaqlar nizamlı gün rejimini sevirlər. Yatmaq, yemək və oyun saatlarının müəyyən olması uşağın daha sakit və stabil hiss etməsinə kömək edəcəkdir.
🤝 7. Mükafat Yerinə, Müsbət Gücləndirmə Edin
"Sən bu gün çox sakit davrandın və gözəl şəkildə danışdın, buna görə səninlə qısa bir oyun oynayaq!"
Maddi mükafatlar (hədiyyələr) yerinə, sevgi, diqqət və müsbət sözlər vermək daha təsirlidir.
📱 8. Ekran Zamanını Məhdudlaşdırın
Hər gün ekrandan uzaq aktiv oyunlar və fiziki fəaliyyətlər üçün vaxt ayırın.
Uşağın reallıqda hiss etdiyi duyğuları tanıması və başa düşməsi üçün, ekran vaxtını gündə 1-2 saatla məhdudlaşdırmaq faydalı ola bilər.
🤗 9. Uşaq üçün Model Olun
Əgər siz öz əsəbinizi idarə edə bilirsinizsə, uşaq da sizdən öyrənəcəkdir.
Məsələn, əsəbiləşdiyiniz zaman "İndi çox əsəbiyəm, amma 10-a qədər sayıb sakitləşəcəyəm" deyə bilərsiniz.
3. Nə Zaman Mütəxəssis Yardımı Almaq Lazımdır?
Əgər uşaqda aşağıdakı əlamətlər varsa, uşaq psixoloqu və ya pediatra müraciət etmək faydalı ola bilər:
🚩 Daimi əsəbilik və aqressiya (3 aydan uzun müddət davam edirsə).
🚩 Özünə və ya başqalarına zərər verməyə çalışırsa.
🚩 Ailə və sosial mühitdə ciddi problemlər yaradırsa.
🚩 Uşağın yuxu və qidalanma rejimi pozulursa.
🚩 Özünü idarə edə bilmədiyi üçün məktəbdə və ya bağçada çətinlik yaşayırsa.
📌 Erkən müdaxilə uşağın gələcək emosional sağlamlığı üçün çox önəmlidir!
4. Nəticə
Uşaqlarda əsəbi davranış normaldır, lakin idarə olunmalıdır. Bunun üçün uşağın duyğularını anlamaq, sərhədləri açıq qoymaq, sakit reaksiya vermək və müsbət ünsiyyət qurmaq vacibdir. Əgər uşağın əsəbiliyi uzun müddət davam edirsə və gündəlik həyatına təsir edirsə, peşəkar yardım almaq vacib ola bilər.
✨ Unutmayın: Uşaq duyğularını idarə etməyi valideynlərindən öyrənir! 💙
