Adrenal Vəzlərin Əsas Xəstəlikləri
Addison Xəstəliyi (Adrenal Yetməzlik)
Addison xəstəliyi, adrenal vəzlərin kifayət qədər kortizol və bəzən aldosteron istehsal edə bilmədiyi nadir, lakin ciddi bir xəstəlikdir.
Səbəbləri:
Autoimmün Reaksiya: Ən çox rast gəlinən səbəb; immun sistem adrenal vəzləri hücuma məruz qoyaraq onların fəaliyyətini zəiflədir.
İnfeksiyalar: Tüberküloz, meningit, və ya digər infeksiyalar adrenal vəzləri zədələyə bilər.
Metastatik Xərçəng: Bədənə yayılmış bəzi xərçənglər adrenal vəzlərə təsir edə bilər.
Simptomları:
Yorğunluq və zəiflik
Çəki itkisi və iştahsızlıq
Tündləşmiş dəri (hiperpigmentasiya)
Aşağı qan təzyiqi və başgicəllənmə
Qəbizlik, ishal və ya qarın ağrısı
Tuzlu yeməklərə həvəs
Qan qlükoza səviyyəsinin düşməsi (hipoqlikemiya)
Cushing Sindromu
Bədənin uzun müddət yüksək səviyyədə kortizol hormonu istehsal etdiyi və ya qəbul etdiyi bir vəziyyətdir.
Səbəbləri:
Endogen Cushing Sindromu: Bədənin özü çoxlu kortizol istehsal edir. Bu, adrenokortikotrop hormon (ACTH) ifraz edən hipofiz şişləri (Cushing xəstəliyi) və ya adrenal vəzdə kortizol istehsal edən şişlər səbəbindən ola bilər.
Ekzogen Cushing Sindromu: Uzun müddət yüksək dozada kortikosteroid dərmanlarının istifadəsi nəticəsində yaranır.
Simptomları:
Çəki artımı, xüsusilə üz və qarın nahiyəsində ("ay üz" və "büffalo hörgü")
Dəri dəyişiklikləri: nazikləşmiş dəri, asanlıqla yaranan göyərmələr, bənövşəyi striyalar (dəri uzanma izləri)
Yüksək qan təzyiqi
Osteoporoz (sümüklərin zəifləməsi)
Qadınlarda menstruasiya pozuntuları
Əzələ zəifliyi və yorğunluq
Psixi dəyişikliklər: depressiya, həyəcan, əsəbilik
Feokromositoma
Adrenal vəzlərin medullasında (daxili hissəsi) inkişaf edən və çoxlu katexolaminlər (adrenalin və noradrenalin) istehsal edən nadir, adətən xoşxassəli şişdir.
Səbəbləri:
Genetik faktorlar bəzi hallarda rol oynayır (məsələn, Multiple Endocrine Neoplasia – MEN sindromu).
Simptomları:
Yüksək qan təzyiqi (bəzən çox yüksək dərəcələrdə)
Baş ağrıları və tərləmə
Ürək döyüntüsünün artması (taxikardiya)
Titreme, narahatlıq və həyəcan
Qan qlükoza səviyyəsində yüksəlmə
Konn Sindromu (Primer Aldosteronizm)
Adrenal vəzlərin çoxlu miqdarda aldosteron hormonu istehsal etdiyi bir vəziyyətdir. Aldosteron bədəndəki natrium və kalium səviyyələrini tənzimləyir.
Səbəbləri:
Adrenal adenoma (xoşxassəli şiş)
İki tərəfli adrenal hiperplazi (adrenal vəzlərin böyüməsi)
Simptomları:
Yüksək qan təzyiqi, tez-tez dərmanlarla nəzarət edilə bilməz
Qanda aşağı kalium səviyyəsi (hipokalemiya)
Əzələ zəifliyi, spazm və qıcolmalar
Tez-tez sidik ifrazı və həddindən artıq susuzluq
Adrenal Hiperplazi (Konjenital Adrenal Hiperplazi – CAH)
Genetik bir xəstəlikdir və adrenal vəzlərin kortizol istehsalında iştirak edən fermentlərin çatışmazlığı ilə xarakterizə olunur.
Səbəbləri:
Genetik mutasiyalar (əsasən 21-hidroksilaz fermentində) nəticəsində kortizol və aldosteron səviyyələrinin azalması.
Simptomları:
Yenidoğanlarda cinsiyyət orqanlarının qeyri-müəyyən inkişafı
Çox erkən yaşda cinsi yetkinlik əlamətləri
Qızlarda hirsutizm (üz və bədəndə həddindən artıq tüklənmə) və menstrual pozuntular
Hipoqlikemiya və elektrolit pozuntuları
Adrenal Korteks Şişləri və Adrenokortikal Xərçəng
Adrenal vəzin korteksindən (xarici təbəqəsindən) yaranan şişlər, xoşxassəli (adenomalar) və ya bədxassəli (adrenokortikal karsinoma) ola bilər.
Səbəbləri:
Genetik faktorlar bəzi hallarda rol oynayır.
Simptomları:
Hipertoniya, kilo artımı, və ya Cushing sindromu kimi simptomlar
Qarında kütlə hissi, ağrı və diskomfort
Metastaz vəziyyətində əlaqəli orqanların zədələnməsi
Adrenal Vəzlərin Xəstəliklərinin Diaqnostikası
Laboratoriya Testləri:
Qan və Sidik Testləri: Kortizol, aldosteron, katexolaminlər (adrenalin və noradrenalin) səviyyələrini yoxlamaq üçün.
ACTH Stimulasyon Testi: Addison xəstəliyi kimi vəziyyətləri müəyyən etmək üçün istifadə edilir.
Deksametazon Baskılama Testi: Cushing sindromunu təsdiqləmək üçün.
İmage Testləri:
CT və MRT Skan: Adrenal vəzlərin şişlərini və ya hiperplaziyanı aşkar etmək və dərəcəsini qiymətləndirmək üçün.
Radionuklid İmage Taramalar (MIBG Skanı və ya PET Skanı): Feokromositoma və ya metastazın mövcudluğunu müəyyən etmək üçün.
Genetik Testlər:
Genetik Müşahidə: Feokromositoma və konjenital adrenal hiperplazi kimi bəzi xəstəliklər üçün genetik testlər tövsiyə edilə bilər.
Adrenal Vəzlərin Xəstəliklərinin Müalicəsi
Hormonal Əvəzedici Terapiya:
Addison Xəstəliyi: Kortizol və ya aldosteron səviyyələrini tənzimləmək üçün hidrokortizon, prednizolon və ya fludrokortizon kimi dərmanlar.
CAH: Kortikosteroidlər və mineralokortikoidlər hormon səviyyələrini balanslaşdırmaq üçün.
Cərrahi Müdaxilə:
Adrenalektomiya: Adrenal şişlərin və ya feokromositomanın çıxarılması üçün.
Adrenokortikal Karsinoma: Bədxassəli şişlərin çıxarılması və metastazın idarə edilməsi üçün.
Dərman Müalicəsi:
Antihipertensiv Dərmanlar: Feokromositoma və ya Konn sindromu ilə əlaqəli hipertoniya üçün.
Kortikosteroidlər və Antifungal Dərmanlar: Müvafiq hormonal balansın qorunması üçün.
Radiasiya və Kimyaterapiya:
Adrenokortikal Xərçəng: Xərçəng hüceyrələrinin öldürülməsi və böyümənin qarşısının alınması üçün.