Plevra Mezotelyoması Nədir?
Plevra mezotelyoması, plevra hüceyrələrindən (ağciyərləri və sinə boşluğunu əhatə edən membran) qaynaqlanan bir xərçəng növüdür. Bu membran ağciyərləri qoruyur və hər nəfəs aldığımızda ağciyərlərin hərəkət etməsinə kömək edən maye ifraz edir. Mezotelyoma xərçəngi, mezotel hüceyrələrindən yaranır və ən çox plevrada meydana gəlir, lakin qarın boşluğu (peritoneal mezotelyoma), ürək zarı (perikardial mezotelyoma) və ya xayalarda (tunica vaginalis mezotelyoma) da inkişaf edə bilər.
Plevra Mezotelyomasının Səbəbləri
Plevra mezotelyomasının əsas səbəbi asbest məruz qalmasıdır. Asbest zərərli və yanmaya davamlı bir mineral olub, əsasən inşaat materiallarında və sənaye sektorunda istifadə olunur. Asbest lifləri nəfəs aldıqda plevraya yapışa bilər və illər ərzində (bəzən on illərlə) toxumalarda iltihab və zədələnmə yaradaraq xərçəngə səbəb ola bilər.
Risk Faktorları
Asbestlə Təmas: Mezotelyomanın ən böyük risk faktoru asbestə uzun müddətli məruz qalmadır. Bu, əsasən sənaye işçiləri, inşaat işçiləri və ya asbestlə işləmiş insanlarda görülür.
Yaş: Mezotelyoma adətən 60 yaşdan yuxarı insanlarda inkişaf edir.
Cinsiyyət: Kişilərdə qadınlara nisbətən mezotelyoma daha çox rast gəlinir, çünki kişilər tarixən asbestlə təmasda olan iş sahələrində daha çox çalışıblar.
Ailə Anamnezi: Mezotelyoma və ya digər asbestlə əlaqəli xəstəliklər ailəsində olan şəxslərdə risk daha yüksək ola bilər.
Plevra Mezotelyomasının Simptomları
Plevra mezotelyoması çox yavaş inkişaf edən bir xəstəlikdir və erkən mərhələlərdə simptomsuz ola bilər. Xərçəng inkişaf etdikcə aşağıdakı simptomlar müşahidə edilə bilər:
Nəfəs darlığı: Ağciyər ətrafında maye yığılması (plevral efüzyon) nəticəsində yaranır.
Sinə ağrısı: Xüsusilə dərindən nəfəs aldıqda və ya öskürdükdə artan ağrılar.
Xroniki öskürək.
Tez yorulma və zəiflik.
Çəki itkisi: Səbəbsiz çəki itkisi baş verə bilər.
Sinədə və ya qabırğa altında şişlik və ya kütlənin hiss olunması.
Yüksək hərarət və gecə tərləməsi.
Plevra Mezotelyoması Nədir?
Plevra mezotelyoması, plevra hüceyrələrindən (ağciyərləri və sinə boşluğunu əhatə edən membran) qaynaqlanan bir xərçəng növüdür. Bu membran ağciyərləri qoruyur və hər nəfəs aldığımızda ağciyərlərin hərəkət etməsinə kömək edən maye ifraz edir. Mezotelyoma xərçəngi, mezotel hüceyrələrindən yaranır və ən çox plevrada meydana gəlir, lakin qarın boşluğu (peritoneal mezotelyoma), ürək zarı (perikardial mezotelyoma) və ya xayalarda (tunica vaginalis mezotelyoma) da inkişaf edə bilər.
Plevra Mezotelyomasının Səbəbləri
Plevra mezotelyomasının əsas səbəbi asbest məruz qalmasıdır. Asbest zərərli və yanmaya davamlı bir mineral olub, əsasən inşaat materiallarında və sənaye sektorunda istifadə olunur. Asbest lifləri nəfəs aldıqda plevraya yapışa bilər və illər ərzində (bəzən on illərlə) toxumalarda iltihab və zədələnmə yaradaraq xərçəngə səbəb ola bilər.
Risk Faktorları
Asbestlə Təmas: Mezotelyomanın ən böyük risk faktoru asbestə uzun müddətli məruz qalmadır. Bu, əsasən sənaye işçiləri, inşaat işçiləri və ya asbestlə işləmiş insanlarda görülür.
Yaş: Mezotelyoma adətən 60 yaşdan yuxarı insanlarda inkişaf edir.
Cinsiyyət: Kişilərdə qadınlara nisbətən mezotelyoma daha çox rast gəlinir, çünki kişilər tarixən asbestlə təmasda olan iş sahələrində daha çox çalışıblar.
Ailə Anamnezi: Mezotelyoma və ya digər asbestlə əlaqəli xəstəliklər ailəsində olan şəxslərdə risk daha yüksək ola bilər.
Plevra Mezotelyomasının Simptomları
Plevra mezotelyoması çox yavaş inkişaf edən bir xəstəlikdir və erkən mərhələlərdə simptomsuz ola bilər. Xərçəng inkişaf etdikcə aşağıdakı simptomlar müşahidə edilə bilər:
Nəfəs darlığı: Ağciyər ətrafında maye yığılması (plevral efüzyon) nəticəsində yaranır.
Sinə ağrısı: Xüsusilə dərindən nəfəs aldıqda və ya öskürdükdə artan ağrılar.
Xroniki öskürək.
Tez yorulma və zəiflik.
Çəki itkisi: Səbəbsiz çəki itkisi baş verə bilər.
Sinədə və ya qabırğa altında şişlik və ya kütlənin hiss olunması.
Yüksək hərarət və gecə tərləməsi.
Plevra Mezotelyomasının Diaqnostikası
Plevra mezotelyomasının diaqnozu üçün bir sıra testlər və müayinə üsulları tətbiq olunur:
Tibbi Tarix və Fiziki Müayinə:
Xəstənin asbestlə təmas tarixi və simptomlar nəzərə alınaraq, həkim ağciyərləri və sinə nahiyəsini müayinə edəcək.
Görüntüləmə Testləri:
Rentgen: Sinə rentgeni plevral boşluqda maye yığılmasını və ya kütlələri aşkar etmək üçün ilk addım ola bilər.
CT Skan (Kompüter Tomoqrafiyası): Daha detallı görüntülər təmin edərək plevra və ağciyərlərdəki anormal toxumaları göstərir.
MRT (Maqnit Rezonans Tomoqrafiyası): Toxuma və damarların vəziyyətini daha dəqiq göstərmək üçün istifadə olunur.
Biopsiya:
Plevral Biopsiya: Mezotelyoma diaqnozunu təsdiqləmək üçün plevral toxumadan nümunə götürülür və mikroskop altında araşdırılır.
Torakoskopiya: Göğüs boşluğuna nazik bir kamera daxil edilərək həkimlərə birbaşa plevranı görməyə və biopsiya nümunəsi götürməyə imkan verir.
Laboratoriya Testləri:
Qan testləri, mezotelyoma ilə əlaqəli xüsusi markerlərin olub olmadığını müəyyən etmək üçün istifadə edilə bilər.
Plevra Mezotelyomasının Müalicəsi
Plevra mezotelyomasının müalicəsi xəstəliyin mərhələsinə, xəstənin yaşına və ümumi sağlamlıq vəziyyətinə əsasən dəyişir. Ümumiyyətlə, müalicə aşağıdakı yollarla aparılır:
Cərrahi Müdaxilə:
Plevrektomiya: Plevra və ya plevranın bir hissəsinin çıxarılması ilə həyata keçirilir. Bu, xərçəng hüceyrələrinin yayılmasını yavaşlatmaq üçün edilir.
Ekstraplevral Pnevmonektomiya (EPP): Bəzi hallarda, bütün ağciyər, plevra, diafraqmanın bir hissəsi və ürək zarı (perikard) çıxarılır. Bu cərrahiyyə çox invazivdir və adətən erkən mərhələlərdə olan xəstələr üçün tətbiq edilir.
Radiasiya Terapiyası:
Xərçəng hüceyrələrini məhv etmək və şişlərin böyüməsini dayandırmaq üçün yüksək dozalı radiasiya istifadə olunur. Bu metod əməliyyatdan əvvəl və ya sonra tətbiq oluna bilər.
Kimyaterapiya:
Xərçəng hüceyrələrini öldürmək və ya yayılmasını yavaşlatmaq üçün dərman müalicəsi tətbiq olunur. Adətən bir neçə dərman kombinasiya edilərək verilir.
İmmunoterapiya:
Bədəndə xərçəng hüceyrələrinə qarşı immun cavabı gücləndirmək üçün istifadə edilən müalicədir. İmmunoterapiya, mezotelyoma xəstələri üçün ümidverici yeni müalicə variantları arasında yer alır.
Palliativ Müalicə:
Plevral efüzyonun səbəb olduğu nəfəs darlığını və ağrını azaltmaq üçün simptomları yüngülləşdirən müalicələr tətbiq olunur. Bu, xəstənin həyat keyfiyyətini artırmaq məqsədi daşıyır.
Plevra Mezotelyomasının Qarşısının Alınması
Asbestdən Uzaq Durmaq: Mezotelyomanın ən böyük səbəbi asbestdir. Bu səbəbdən asbestə məruz qalmaqdan mümkün qədər çəkinmək və işlədiyiniz mühitdə qoruyucu tədbirlər görmək vacibdir.
Sağlamlıq Yoxlanışları: Asbestlə işləyənlər üçün müntəzəm olaraq sağlamlıq yoxlanışları aparılmalı və erkən mərhələdə mezotelyoma əlamətləri axtarılmalıdır.
Müvafiq Təhlükəsizlik Protokollarına Riayət Edilməsi: Asbestlə işləyənlər üçün qoruyucu geyim və avadanlıqlardan istifadə etmək və iş mühitində təhlükəsizlik qaydalarına ciddi riayət etmək vacibdir.
