Allergik Astmanın Səbəbləri
Allergik astma, immun sistemin bəzi allergenlərə qarşı həddindən artıq reaksiya göstərməsi nəticəsində baş verir. Allergik astmanın əsas səbəbləri bunlardır:
Allergenlər:
Allergik astmanın əsas səbəbləri havada mövcud olan allergenlərdir. Əsas allergenlər aşağıdakılardır:
Ev Tozu Gənələri: Ev tozu və yataq dəstlərində yaşayan mikroskopik gənələr.
Heyvan Tükü və Dərisi: Ev heyvanlarının (pişik, it və s.) tükü və dərisinin pulcuqları.
Polenlər: Bitki və ağacların tozcuqları, xüsusilə yaz və payız aylarında.
Küf Göbələkləri: Nəm mühitlərdə və evin bəzi hissələrində (vanna otağı, zirzəmi) rast gəlinən göbələklər.
Həşərat Allergenləri: Xüsusilə qarağatların (tozcuq böcəklərinin) ifraz etdiyi maddələr.
İmmun Sistem Anormallıqları:
Allergik astma olan insanlarda immun sistemi allergenlərə qarşı həddindən artıq həssaslıq göstərir və bu, tənəffüs yollarında iltihaba səbəb olur.
Genetik Yatkınlıq:
Ailədə astma və ya allergiya tarixi olan insanlarda allergik astma inkişaf riski daha yüksəkdir.
Ətraf Mühit Faktorları:
Hava Kirliliyi: Sənaye tullantıları, avtomobil egzozları və siqaret tüstüsü kimi havada olan maddələr tənəffüs yollarının həssaslığını artıra bilər.
Virus İnfeksiyaları: Uşaqlıqda tez-tez təkrarlanan respirator infeksiyalar allergik astmanın inkişaf riskini artırır.
İş Yerində Təsirlər: Kimyəvi maddələr, tozlar və tüstü ilə tez-tez təmasda olan insanlarda allergik astma riski arta bilər.
Hava Şəraiti:
Rütubətli və ya quru hava şəraiti, allergik astmanın alovlanmasına səbəb ola bilər.
Allergik Astmanın Əlamətləri
Allergik astmanın simptomları, allergenlərə məruz qalma zamanı tənəffüs yollarında yaranan iltihab və daralma nəticəsində meydana gəlir. Əsas əlamətlər bunlardır:
Nəfəs Darlığı: Xüsusilə fiziki fəaliyyət zamanı və ya gecələr ortaya çıxan nəfəs almaqda çətinlik.
Öskürək: Quru öskürək, xüsusilə gecələr və ya səhərlər artar.
Hırıltılı Nəfəs Alma: Tənəffüs zamanı sinədə hırıltılı səs.
Döş Qəfəsində Sıxılma: Ağırlaşmış astma tutmaları döş qəfəsində sıxılma hissinə səbəb ola bilər.
Tez Yorulma və Yuxusuzluq: Astma simptomları, xüsusilə gecələr davam etdikdə, yuxusuzluq və yorğunluq hissi yarada bilər.
Allergik Rinit və ya Konjonktivit: Allergik astma olan xəstələrdə tez-tez allergik rinit (burun axıntısı, asqırma) və ya konjonktivit (gözlərin qızarması və qaşınması) kimi digər allergik simptomlar da müşahidə oluna bilər.
Allergik Astmanın Diaqnostikası
Allergik astmanın diaqnozu həkim tərəfindən tibbi tarix, fiziki müayinə və xüsusi diaqnostik testlər vasitəsilə qoyulur:
Tibbi Tarix və Fiziki Müayinə:
Həkim xəstənin simptomlarını, allergenlərlə təmas vəziyyətini, ailə tarixçəsini və əvvəlki astma tutmalarını öyrənir. Fiziki müayinə zamanı hırıltılı nəfəs, öskürək və digər allergik əlamətlər yoxlanılır.
Allergiya Testləri:
Dəri Prik Testi (Prick Test): Müxtəlif allergenlərin kiçik miqdarda dəriyə tətbiqi və dəri reaksiyasının qiymətləndirilməsi ilə allergik həssaslığın müəyyən edilməsi.
Qan Testləri: İmmunoglobulin E (IgE) səviyyələrinin qiymətləndirilməsi ilə bədəndə allergik reaksiyaların təsdiqi.
Spirometriya və Ağciyər Funksiya Testləri:
Ağciyərlərin funksiyasını və tənəffüs yollarının daralmasını ölçmək üçün istifadə olunur. Spirometriya testləri ilə hava axını və nəfəs darlığı dərəcəsi qiymətləndirilir.
Pik Ekspiratuar Debi (PEF) Testi:
Evdə və ya klinikada istifadə edilə bilən bu cihazla tənəffüs yollarının vəziyyəti və ağciyərlərin funksiyası qiymətləndirilir.
Allergik Astmanın Müalicəsi
Allergik astmanın müalicəsi xəstəliyin şiddətinə, allergenlərə qarşı həssaslığa və xəstənin fərdi vəziyyətinə görə fərqli yanaşmaları əhatə edə bilər. Əsas müalicə üsulları bunlardır:
Allergenlərdən Qaçınmaq:
Mümkün olan qədər allergenlərlə təmasdan qaçınmaq, astma simptomlarını azaltmağa kömək edə bilər. Məsələn, evdə toz gənələrini minimuma endirmək, heyvan tüklərinə qarşı tədbirlər görmək və polen mövsümündə açıq havada qalmamaq.
Farmakoloji Müalicə:
İnhalyatorlar (Bronkodilatatorlar): Tənəffüs yollarının genişlənməsini təmin edən dərmanlar (məsələn, albuterol, salbutamol) tutmalar zamanı istifadə olunur.
Kortikosteroid İnhalyatorlar: İltihabı azaltmaq və uzunmüddətli astma nəzarəti üçün istifadə edilən dərmanlar (məsələn, flutikazon, budesonid).
Antihistaminiklər: Allergik reaksiyaların qarşısını almaq üçün istifadə olunur.
Leukotrien Reseptor Antaqonistləri: Montelukast kimi dərmanlar allergik reaksiyaları və iltihabı azalda bilər.
İmmunoterapiya (Allergen İmmunoterapiyası): Allergik astmanı uzunmüddətli idarə etmək üçün allergenlərə qarşı həssaslığı azaltmaq üçün istifadə edilən peyvəndlər və ya dilaltı tabletlər.
Acil Yardım Dərmanları:
Qısa Müddətli Bronkodilatatorlar: Astma tutmaları zamanı dərhal təsir göstərən dərmanlar (məsələn, albuterol, levalbuterol) istifadə edilir.
Fiziki Aktivlik və Tənəffüs Məşqləri:
Astma Nəzarət Proqramları və Tənəffüs Məşqləri: Ağciyər funksiyasını artırmaq və nəfəs darlığını azaltmaq üçün xüsusi tənəffüs məşqləri tətbiq olunur.
Fərdi Təhsil və Məsləhət:
Xəstələrə və onların ailələrinə astmanın idarə olunması, allergenlərlə mübarizə, dərmanların düzgün istifadəsi və astma tutmaları zamanı nə etməli olduqları barədə təlim verilir.
Allergik Astmanın Qarşısını Alma Yolları
Allergenlərdən Uzaq Durmaq: Evdə və iş yerində allergenləri minimuma endirmək və açıq hava fəaliyyətlərini alerji mövsümündə məhdudlaşdırmaq.
Müntəzəm İnhalyator İstifadəsi: Müntəzəm olaraq bronxodilator və ya inhalyasiya kortikosteroidlərini istifadə edərək astma simptomlarının idarə olunmasını təmin etmək.
Sağlam Yaşam Tərzi: Sağlam qidalanma, müntəzəm məşq və stressin idarə olunması astma simptomlarının azaldılmasına kömək edə bilər.
Düzgün Dərman İstifadəsi: Həkimin tövsiyəsinə uyğun olaraq dərmanları vaxtında qəbul etmək və təyin edilmiş müalicə planına əməl etmək.
Nəticə
Allergik astma, allergenlərə qarşı immun sistemin həddindən artıq reaksiyası ilə xarakterizə olunan və həyat keyfiyyətini təsir edən bir xəstəlikdir. Düzgün diaqnoz, müalicə və allergenlərdən qaçınma ilə allergik astmanın simptomlarını nəzarət altında saxlamaq və tutmaların qarşısını almaq mümkündür. Allergik astma diaqnozu qoyulmuş şəxslər bir allerqoloq və ya pulmonoloqla məsləhətləşməlidir.
