Allergik Rinitin Növləri
Allergik rinitin iki əsas növü var:
Mövsümi Allergik Rinit (MAR):
Əsasən polen, çiçək tozu kimi mövsümi allergenlərin təsiri ilə yaranır. Bahar və payız aylarında tez-tez rast gəlinir. Yaz qripi və ya saman nezlesi kimi də tanınır.
İllik Allergik Rinit (İAR):
İlin hər vaxtında ortaya çıxan və toz gənələri, heyvan tükü, kif, qarışqa və digər daim mövcud olan allergenlərin təsiri ilə meydana gəlir. Xəstələr il boyu simptomlar hiss edə bilərlər.
Allergik Rinitin Səbəbləri
Allergik rinit, allergenlərə qarşı həssas insanlarda immun sistemin allergenləri zərərli olaraq qəbul edib, onlara qarşı reaksiya verməsi nəticəsində yaranır. Əsas səbəblər aşağıdakılardır:
Hava ilə Gələn Allergenlər:
Polen: Əsasən ağac, ot və ya otluqların çiçəklənməsi zamanı havaya yayılır.
Ev Tozu Gənələri: Toz gənələri və onların qalıqları ev içi allergenlərdən biridir.
Heyvan Tükü və Tükləri: Ev heyvanlarının tükləri və tükdə olan allergenlər.
Kif Sporları: Nəmli yerlərdə böyüyən kif sporları.
Kimyəvi Maddələr və Qıcıqlandırıcılar:
Boyalar, duman, güclü qoxular, tütün tüstüsü və bəzi kimyəvi maddələr də burun mukozasını qıcıqlandıra bilər.
Genetik Yatkınlıq:
Ailə üzvlərində allergik xəstəliklər (məsələn, allergik astma, ekzema) olan insanlarda allergik rinit inkişaf riski daha yüksəkdir.
Allergik Rinitin Əlamətləri
Allergik rinitin əlamətləri allergenlərlə təmasdan sonra meydana gəlir və bu əlamətlər müxtəlif dərəcələrdə ola bilər. Əsas əlamətlər bunlardır:
Burun Axıntısı və Tutulması: Davamlı olaraq şəffaf burun axıntısı və burun tutulması.
Asqırma: Davamlı və ya ard-arda asqırma atakları.
Burun Qaşıntısı: Burunda və ya damaqda qaşıntı hissi.
Göz Sulanması və Qaşıntı: Gözlərdə sulanma, qızartı və qaşıntı.
Boğaz Qaşıntısı və Xırıltılı Nəfəsalma: Boğazda qaşıntı və ya qıcıqlanma hissi.
Qoxu və Dad Hissinin Azalması: Xüsusilə burun tutulması şiddətli olduqda.
Allergik Rinitin Diaqnostikası
Allergik rinitin diaqnozu tibbi tarix, fiziki müayinə və bəzi laboratoriya testləri əsasında qoyulur:
Tibbi Tarix və Fiziki Müayinə:
Həkim xəstənin simptomlarını, allergik tarixini və mövsümi və ya davamlı olub olmadığını öyrənir. Burun və boğazın fiziki müayinəsi zamanı şişkinlik, qızartı və sekresiya kimi əlamətlər qiymətləndirilir.
Allergiya Testləri:
Dəri Prik Testi: Dərinin müəyyən nöqtələrinə kiçik miqdarda allergenlər tətbiq olunur və dəri reaksiyası qiymətləndirilir. Dəridə şişlik və qızartı allergik reaksiyanı göstərir.
Qan Testləri (IgE): Qanda spesifik IgE anticisimlərinin səviyyəsi allergik reaksiyanın mövcudluğunu göstərir.
Nazal Smit Testi:
Burun sekresiyalarının mikroskop altında müayinəsi eozinofil hüceyrələrin varlığını müəyyən etməyə kömək edə bilər ki, bu da allergik reaksiyanı göstərə bilər.
Allergik Rinitin Müalicəsi
Allergik rinitin müalicəsi allergenlərdən qaçınma, dərman terapiyası və immunoterapiya daxil olmaqla bir neçə yanaşmanı əhatə edir. Aşağıda əsas müalicə üsulları verilmişdir:
Allergiyadan Qaçınma:
Mövsümi Allergik Rinit: Polen və digər allergenlərin yüksək olduğu dövrlərdə açıq havada az vaxt keçirmək, pəncərələri bağlı saxlamaq və hava filtrlərindən istifadə etmək.
İllik Allergik Rinit: Toz gənələri, heyvan tükü və kif sporları kimi allergenlərdən uzaq durmaq, evi təmiz saxlamaq və yataq örtüklərini yumaq.
Farmakoloji Müalicə:
Antihistamin Dərmanlar: Histaminin təsirini bloklayaraq qaşıntı, asqırma və burun axıntısını azaldan dərmanlar (məsələn, loratadin, setirizin, feksofenadin).
Nazal Kortikosteroid Spreylər: Burun iltihabını azaltmaq üçün istifadə olunan dərmanlar. Uzunmüddətli istifadədə effektivdir (məsələn, flutikazon, mometazon).
Nazal Dezkonjestantlar: Burun tutulmasını müvəqqəti azaltmaq üçün istifadə edilir, lakin uzunmüddətli istifadə edildikdə əks təsir göstərə bilər (məsələn, oksimetazolin, fenilefrin).
Mast Hüceyrə Stabilizatorları: Allergik reaksiyaların qarşısını almaq üçün (məsələn, kromolin sodyum).
Leukotrien Reseptor Antaqonistləri: İltihabı azaltmaq üçün ağızdan qəbul edilən dərmanlar (məsələn, montelukast).
Allergen İmmunoterapiyası (AİT):
Allergen immunoterapiyası, allergenlərə qarşı həssaslığı azaltmaq məqsədi ilə kiçik miqdarda allergenlərin cild altına və ya dil altına verilməsi (alt-lingual immunoterapiya) ilə həyata keçirilir. Bu, uzun müddətli müalicə tələb edir və allergik rinit simptomlarını azalda bilər.
Nazal Yuyucu Solüsyonlar:
Dəniz suyu və ya duzlu su ilə burun yuyulması allergenlərin və iltihablı hüceyrələrin təmizlənməsinə kömək edə bilər.
Allergik Rinitin Qarşısını Alma Yolları
Allergenlərdən Uzaq Durmaq: Mümkün olduqca evdə və iş yerində allergenləri minimuma endirmək və allergenlərdən uzaq durmaq.
Evin Təmizliyi və Hava Keyfiyyəti: Ev tozu, kif və digər allergenlərin qarşısını almaq üçün müntəzəm olaraq ev təmizliyi aparmaq və hava filtrlərindən istifadə etmək.
Pəncərə və Qapıların Bağlı Saxlanması: Xüsusilə polen mövsümündə pəncərə və qapıları bağlı saxlamaq.
Yataq Örtüklərinin Təmizliyi: Yastıq və yataq örtüklərini tez-tez yumaq və toz gənələrinə qarşı yataq örtüklərindən istifadə etmək.
Siqaretdən Uzaq Durmaq: Tütün tüstüsündən uzaq durmaq və qapalı məkanlarda siqaret çəkməmək.
Nəticə
Allergik rinit, allergenlərə qarşı immun sistemin həddindən artıq reaksiyası ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Düzgün diaqnoz, allergenlərdən qaçınma və uyğun müalicə üsulları ilə allergik rinitin simptomlarını nəzarət altında saxlamaq və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq mümkündür. Əgər allergik rinitiniz varsa, bir allerqoloq və ya KBB mütəxəssisi ilə məsləhətləşmək vacibdir.
