Amenoreya Növləri
Primer Amenoreya:
Qadın cinsi inkişafının normal olduğu halda, 16 yaşa qədər menstruasiyanın başlamaması.
Səbəbləri arasında genetik anormallıqlar (Turner sindromu kimi), hormonal balanssızlıqlar (hipofiz və ya hipotalamus disfunksiyası), reproduktiv orqanların struktur problemləri və ya bəzi xroniki xəstəliklər ola bilər.
Sekonder Amenoreya:
Əvvəllər menstruasiyası olan bir qadının üç və ya daha çox ay boyunca menstruasiya görməməsi.
Sekonder amenoreya səbəbləri çox müxtəlifdir və hormonal problemlər, stress, qidalanma problemləri, idman fəaliyyəti, bəzi dərmanlar və ya xəstəliklərə bağlı ola bilər.
Amenoreyanın Əsas Səbəbləri
Hormonal Disbalans:
Hipotalamus və Hipofiz Problemləri: Bu beyin bölgələri menstruasiyanı idarə edən hormonları tənzimləyir. Hormonal çatışmazlıq və ya balanssızlıq amenoreyaya səbəb ola bilər.
Polikistik Over Sindromu (PCOS): Bu, ən çox rast gəlinən hormonal pozğunluqlardan biridir və amenoreya ilə nəticələnə bilər.
Tireoid Bozuklukları: Hipo- və ya hipertiroidizm hormonal disbalansa səbəb ola bilər.
Prolaktinoma: Hipofizdə olan prolaktin hormonunun yüksək səviyyələrdə istehsal edilməsi.
Reproduktiv Orqanların Struktur Problemləri:
Müllerian Agenesi: Uterusun olmaması və ya inkişaf etməməsi.
Asherman Sindromu: Uterus içərisində yara toxuması nəticəsində meydana gələn vəziyyət.
Yumurtalıq Anomaliyaları: Turner sindromu kimi genetik problemlər yumurtalıqların düzgün işləməməsinə səbəb ola bilər.
Həyat Tərzi Faktorları:
Qidalanma Bozuklukları: Anoreksiya nervoza və bulimiya kimi yemək bozuklukları hormonal dəyişikliklərə və amenoreyaya səbəb ola bilər.
Ağır Fiziki Aktivlik: Professional idmançılarda və ya ağır fiziki fəaliyyət göstərən qadınlarda menstruasiya dövrləri dayana bilər.
Stress: Yüksək stres səviyyəsi hipotalamus və hipofiz funksiyasına təsir edə bilər.
Xroniki Xəstəliklər və Dərmanlar:
Xroniki Xəstəliklər: Diabetes, çölyak xəstəliyi və ya otoimmün xəstəliklər kimi xroniki xəstəliklər amenoreyaya səbəb ola bilər.
Dərmanlar: Antipsikotiklər, kemoterapi dərmanları və ya oral kontraseptivlərin kəskin kəsilməsi.
Amenoreyanın Müalicəsi
Amenoreyanın müalicəsi onun səbəbinə bağlıdır və diaqnozun dəqiq şəkildə qoyulmasından sonra planlaşdırılmalıdır. Müalicə metodları arasında:
Hormonal Müalicə:
Hormon əvəzedici terapiya (HRT) ilə hormonal balanssızlıq korreksiya edilir.
Östrojen və progesteron terapisi (xüsusilə PCOS və ya hipotalamus disfunksiyası olanlarda).
Dərman Müalicəsi:
Hipotiroidizm və ya hipertiroidizmin müalicəsi üçün tiroksin və ya anti-tiroid dərmanlar.
Prolaktinoma üçün prolaktin səviyyələrini azaltmaq üçün dərmanlar (məsələn, bromokriptin).
Cərrahi Müdaxilə:
Uterusda struktur problemlər və ya tumorlar varsa (məsələn, Asherman sindromu və ya prolaktinoma) cərrahi müdaxilə düşünülə bilər.
Həyat Tərzi Dəyişiklikləri:
Qidalanma və çəki idarəsi, stress idarəsi, müntəzəm fiziki aktivlik.
Psixoloji Dəstək və Terapiya:
Qidalanma bozukluğu və ya streslə əlaqəli hallarda psixoloji terapiya faydalı ola bilər.