Aort darlığının növləri:
Aort darlığı üç əsas formada ola bilər:
1. Doğuşdan gələn (konjenital) aort darlığı:
Doğuşdan gələn aort darlığı, doğuşdan aorta qapağının anormal olması ilə əlaqədardır. Bu insanlar adətən normalda üç hissədən (trikuspid) ibarət olan aorta qapağının ikicüklü (biküspid) və ya başqa bir qeyri-adi forma ilə doğulurlar. Bu vəziyyətdə aorta qapağı zamanla düzgün işləməməyə başlayır və darlıq yaranır.
2. Qazanılmış aort darlığı:
Qazanılmış aort darlığı həyatın sonrakı mərhələlərində inkişaf edir və ümumiyyətlə qocalma, qapaqda kalsium yığılması və ya revmatik ürək xəstəliyi səbəbindən baş verir.
3. Revmatik aort darlığı:
Revmatik qızdırma keçirmiş insanlarda ürək qapaqlarında, o cümlədən aorta qapağında zədələnmə və qalınlaşma baş verə bilər. Bu vəziyyət revmatik ürək xəstəliyi nəticəsində yaranır və qapağın daralmasına səbəb olur.
Aort darlığının səbəbləri:
Aort darlığının yaranmasının müxtəlif səbəbləri ola bilər, o cümlədən:
Kalsium yığılması və qocalma:
Yaşlandıqca aorta qapağında kalsium yığılması baş verir və bu, qapağın sərtləşməsinə və elastikliyini itirməsinə səbəb olur. Qapağın açılıb-bağlanma qabiliyyəti azaldıqda aorta darlığı yaranır.
Doğuşdan gələn qapaq anomaliyaları:
İkicüklü (biküspid) aorta qapağı olan insanlar doğuşdan gələn bu anomaliyaya görə daha yüksək aorta darlığı riski daşıyırlar.
Revmatik qapaq xəstəliyi:
Revmatik qızdırma nəticəsində aorta qapağında qalınlaşma və ya çapıqlar yaranır. Bu, qapağın normal açılıb bağlanmasına mane olur.
Aorta kökünün genişlənməsi (anevrizma):
Aortanın kökündə genişlənmə qapağın düzgün bağlanmasına mane ola bilər və darlığa səbəb ola bilər.
Enfeksiyalar:
Endokardit kimi ürək qapaqlarının infeksiyaları qapağı zədələyə bilər və darlığa yol aça bilər.
Aort darlığının simptomları:
Aorta darlığı uzun müddət ərzində simptomsuz inkişaf edə bilər. Lakin qapaq ciddi dərəcədə daraldıqda, ürək bədənə kifayət qədər qan pompalaya bilmədiyi üçün müxtəlif simptomlar meydana çıxır. Əsas simptomlar aşağıdakılardır:
Sinə ağrısı (angina):
Fiziki fəaliyyət zamanı sinədə ağrı, sıxılma və ya basqı hissi yaranır. Bu, ürəyin kifayət qədər qan və oksigen ala bilməməsi ilə əlaqədardır.
Nəfəs darlığı:
Ürəyin qan pompalama qabiliyyəti azaldığı üçün fiziki fəaliyyət zamanı nəfəs darlığı meydana gələ bilər. Xəstəlik irəlilədikcə, nəfəs darlığı istirahət zamanı da baş verə bilər.
Başgicəllənmə və ya huşun itirilməsi (sinkiop):
Qan axını pozulduğu üçün fiziki fəaliyyət zamanı başgicəllənmə və hətta huşun itirilməsi (sinkiop) baş verə bilər.
Tez yorulma:
Ürəyin kifayət qədər qan çatdıra bilməməsi səbəbindən xəstələr fiziki fəaliyyət zamanı tez yorula bilər.
Aritmiya:
Qapaq daralması ürək ritminin pozulmasına səbəb ola bilər. Xəstələr nizamsız ürək döyüntüləri (aritmiya) hiss edə bilər.
Şişkinlik (edema):
Ürək çatışmazlığına səbəb olan aorta darlığı nəticəsində ayaqlarda, topuqlarda və ya qarın nahiyəsində şişkinlik yarana bilər.
Aort darlığının diaqnozu:
Aorta darlığı adətən fiziki müayinə, qulaqla ürək səslərinin dinlənilməsi və tibbi testlər vasitəsilə diaqnoz edilir. Əsas diaqnostik üsullar bunlardır:
Ekokardioqrafiya:
Aorta darlığının əsas diaqnostik üsuludur. Ürəyin ultrasəs müayinəsi ilə aorta qapağının necə işlədiyi, ürək kameralarının ölçüsü və qan axını qiymətləndirilir.
Elektrokardioqrafiya (EKQ):
Ürəyin elektrik aktivliyini ölçərək ürəkdə qalınlaşma və ya genişlənmə olub-olmadığını müəyyən edir.
Doppler ultrasəs:
Doppler ultrasəsi qan axınını ölçərək aorta qapağındakı darlığı dəqiq müəyyən etməyə kömək edir.
Kompüter tomoqrafiyası (CT) və ya Maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT):
Qapaq darlığının səbəbini və dərəcəsini dəqiq təyin etmək üçün istifadə edilə bilər. Aortanın ölçülərini və qapağın struktural vəziyyətini qiymətləndirir.
Ürək kateterizasiyası:
Ürək damarlarına və qapaqlarına kontrast boya yeridilərək qan axınının ölçülməsi üçün istifadə olunur.
Aort darlığının müalicəsi:
Aorta darlığının müalicəsi xəstəliyin şiddətinə və xəstənin vəziyyətinə bağlı olaraq dəyişir. Müalicə üsulları konservativ yanaşmalardan cərrahi müdaxiləyə qədər geniş spektri əhatə edə bilər:
1. Dərman müalicəsi:
Dərmanlar adətən simptomları idarə etmək və ürəyin işini yüngülləşdirmək üçün istifadə edilir. Aorta darlığının səbəbini birbaşa aradan qaldırmasa da, aşağıdakı dərmanlar simptomları yüngülləşdirməyə kömək edə bilər:
Diuretiklər: Bədəndə artıq mayenin çıxarılmasına və şişkinliyin (edema) azalmasına kömək edir.
Beta-blokatorlar: Ürəyin işini yavaşladaraq təzyiqi azaldır və ürəyin daha az işləməsini təmin edir.
Vazodilatatorlar: Damarların genişlənməsinə kömək edərək qan təzyiqini azaldır.
2. Cərrahi müdaxilələr:
Aorta darlığı olan xəstələrdə ən effektiv müalicə üsulu cərrahi müdaxilədir. Aortal qapağın vəziyyətindən asılı olaraq aşağıdakı əməliyyatlar həyata keçirilə bilər:
Aortal qapağın dəyişdirilməsi (AVR):
Bu, aorta darlığının ən effektiv müalicə üsuludur. Zədələnmiş qapaq çıxarılır və mexaniki və ya bioloji (heyvan və ya insan toxumasından hazırlanmış) qapaqla əvəz edilir. Mexaniki qapaqlar daha uzun ömürlüdür, lakin xəstələr həyatları boyunca qan durulducu dərmanlar (antikoaqulyantlar) qəbul etməlidirlər.
TAVR (Transkateter aorta qapağı dəyişdirilməsi):
TAVR əməliyyatı ənənəvi açıq ürək əməliyyatı keçirmək üçün riskli olan xəstələr üçün tətbiq edilir. Bu üsulda kateter (nazik boru) vasitəsilə yeni qapaq qoyulur. Qapaq qasıq və ya başqa bir arteriya vasitəsilə ürəyə yönləndirilir və zədələnmiş qapağın yerinə yerləşdirilir.
Balon valvuloplastika:
Qapağın daralmasını müvəqqəti olaraq aradan qaldırmaq üçün istifadə edilir. Kateter vasitəsilə daralmış qapağa balon yerləşdirilir və genişləndirilir. Bu üsul adətən qısa müddətli rahatlama təmin edir və cərrahi müdaxilə ehtiyacını gecikdirir.
3. Müntəzəm tibbi nəzarət:
Xroniki aorta darlığı olan xəstələr müntəzəm tibbi nəzarət altında saxlanılmalıdırlar. Müntəzəm ekokardioqrafiya və digər müayinələr vasitəsilə qapaq funksiyası izlənilir və lazım olduqda əməliyyat planlanır.
Aort darlığının fəsadları:
Müalicə olunmayan aorta darlığı ciddi fəsadlara səbəb ola bilər:
Ürək çatışmazlığı:
Ürək darlığı səbəbindən davamlı olaraq əlavə iş görməyə məcbur qaldığı üçün zamanla zəifləyir və ürək çatışmazlığı inkişaf edir.
Aritmiya:
Ürək ritminin pozulması və nizamsız ürək döyüntüləri (aritmiya) yarana bilər ki, bu da ölümcül ola bilər.
Ani ürək ölümü:
Xüsusilə fiziki fəaliyyət zamanı, ürək çox zəiflədiyi zaman ani ürək ölümü riski mövcuddur.
Nəticə:
Aort darlığı ciddi ürək qapaq xəstəliyidir və erkən diaqnoz və müalicə edilmədikdə ürək çatışmazlığı, aritmiya və ani ürək ölümü kimi ağır nəticələrə səbəb ola bilər. Cərrahi müdaxilə əksər hallarda uzunmüddətli müalicə üçün ən yaxşı seçimdir. Həyat tərzi dəyişiklikləri və müntəzəm tibbi nəzarət xəstəliyin idarə olunmasında və ağırlaşmaların qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır.
