Aqorafobiyanın Əsas Xüsusiyyətləri
Aqorafobiyası olan insanlar aşağıdakı vəziyyətlərdən və ya yerlərdən qorxa bilərlər:
Açıq və geniş yerlər (parklar, meydanlar).
Kütlə və ya sıxlıq olan yerlər (ticarət mərkəzləri, bazarlar).
İctimai nəqliyyat vasitələri (avtobuslar, qatarlar, təyyarələr).
Tək başına evdən kənara çıxmaq.
Liftlər, tunellər və ya dar keçidlər kimi qapalı yerlər.
Bu vəziyyətlərdən qaçmaq və qorxuya məruz qalmamaq üçün insanlar evlərində qalmağa üstünlük verə bilər və ya yalnız tanıdıqları və etibar etdikləri bir şəxsin yanında olduqda özlərini təhlükəsiz hiss edə bilərlər.
Aqorafobiyanın Səbəbləri
Aqorafobiyanın dəqiq səbəbləri tam bilinmir, lakin aşağıdakı faktorlar onun yaranmasına təsir göstərə bilər:
Panik ataklar: Aqorafobiyanın bir çox hallarda panik pozğunluğu ilə əlaqəsi vardır. İnsanlar panik atak yaşadıqları yerlərlə bu təcrübəni əlaqələndirə bilər və həmin yerlərə yenidən getməkdən qorxa bilərlər.
Genetik faktorlar: Ailəsində anksiyete və panik pozğunluq olan insanlarda aqorafobiya riski daha yüksəkdir.
Stressli həyat hadisələri: Ailədə itki, boşanma, iş yerində problem kimi travmatik hadisələr anksiyete pozğunluqlarını tetikleyebilir.
Tərbiyə və ətraf mühit: Çox qoruyucu və ya qorxu ilə tərbiyə olunan insanlar risk altında ola bilər.
Aqorafobiyanın Simptomları
Aqorafobiyanın əsas simptomları, fərdin qorxduğu vəziyyətlərdə və ya bu vəziyyətlərdən qaçındıqda yaşadığı narahatlıq və panik simptomlarıdır:
Fiziki simptomlar:
Tezləşmiş ürək döyüntüsü.
Tərləmə və titrəmə.
Nəfəs darlığı və boğulma hissi.
Başgicəllənmə və zəiflik.
Sinə ağrısı və ya təzyiq hissi.
Mədə bulantısı və ya narahatlıq.
Psixoloji simptomlar:
Nəzarəti itirmə və ya huşunu itirmə qorxusu.
Reallıqdan uzaqlaşma və ya qeyri-real hisslər.
Ölüm qorxusu və ya çarəsizlik hissi.
Bu simptomlar adətən panik atak şəklində baş verə bilər və fərdi qorxduğu mühitlərdən qaçmağa yönləndirə bilər.
Aqorafobiyanın Diaqnostikası
Aqorafobiya adətən DSM-5 (Diaqnostik və Statistik Təlimat) kimi psixi sağlamlıq diaqnostik vasitələrinə əsasən diaqnoz edilir. Diaqnoz qoyulması üçün aşağıdakı kriteriyalar yer almalıdır:
Daimi qorxu və narahatlıq: Fərd ən azı altı ay boyunca bir neçə ictimai və ya açıq məkandan qorxmalıdır.
Qaçınma davranışı: Fərd qorxduğu vəziyyətlərdən qaçınmalı və ya bu vəziyyətlərə yalnız müşayiət olunaraq dözə bilməlidir.
Həyat keyfiyyətinə mənfi təsir: Qorxu və narahatlıq fərdin gündəlik fəaliyyətlərinə və həyat keyfiyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərməlidir.
Aqorafobiyanın Müalicəsi
Aqorafobiyanın müalicəsi dərman terapiyası, psixoterapiya və həyat tərzi dəyişikliklərinin birləşməsindən ibarətdir. Aşağıdakı müalicə üsulları effektivdir:
Psixoterapiya:
Koqnitiv-davranış terapiyası (KDT): Bu, aqorafobiyanın ən geniş yayılmış və effektiv müalicə üsuludur. Terapiya zamanı insan qorxularının məntiqsizliyini anlamağa və onlarla üzləşməyə yönəldilir. KDT fərdi tədricən qorxduğu vəziyyətlərə məruz qoyaraq (məsələn, açıq yerlərə getmək) anksiyeteni idarə etməyə kömək edir.
Ekspozisiya terapiyası: Bu üsulda xəstə qorxularına tədricən yaxınlaşdırılır, bu da zamanla narahatlığın azalmasına kömək edir.
Dərmanlar:
Antidepresanlar: SSRI (seçici serotonin geri alım inhibitorları) və SNRI (serotonin-norepinefrin geri alım inhibitorları) dərmanları anksiyete və panik pozğunluqlarının idarə olunmasına kömək edir.
Anksiyolitiklər: Anksiyeteni azaltmaq üçün qısa müddətli olaraq benzodiazepinlər kimi dərmanlar istifadə edilə bilər, lakin bu dərmanlar uzun müddətli istifadə üçün uyğun deyil, çünki asılılıq yarada bilərlər.
Dəstək qrupları və terapiya:
Aqorafobiyası olan insanlar üçün dəstək qruplarına qatılmaq və oxşar problemlərlə üzləşən insanlarla təcrübə paylaşmaq faydalı ola bilər.
Həyat tərzi dəyişiklikləri:
Stressin idarə edilməsi: Mütəmadi olaraq meditasiya, yoga, nəfəs məşqləri və ya digər rahatlama texnikalarından istifadə stressi və anksiyeteni azalda bilər.
Fiziki aktivlik: Mütəmadi idman etmək serotonin və endorfin səviyyələrini artıraraq anksiyeteni idarə etməyə kömək edə bilər.
Alkoqol və kofeindən uzaq durmaq: Bu maddələr anksiyete simptomlarını ağırlaşdıra bilər.
Aqorafobiyanın Qarşısının Alınması
Aqorafobiyanın qarşısını almaq üçün əvvəlcədən müdaxilə etmək və panik pozğunluqları idarə etmək vacibdir:
Erkən müdaxilə: Panik atakları erkən mərhələdə idarə etmək aqorafobiyanın inkişafının qarşısını ala bilər.
Tənəffüs məşqləri və stressin idarə edilməsi: Stressin düzgün idarə olunması və relaksasiya texnikalarının tətbiqi anksiyete və panik hücumlarının azalmasına kömək edə bilər.
Sosial dəstək: Ailə, dostlar və ya terapevtlər tərəfindən göstərilən dəstək aqorafobiyanın inkişafının qarşısını ala bilər.
Nəticə
Aqorafobiya insanın gündəlik həyatını və fəaliyyətlərini ciddi şəkildə məhdudlaşdıra bilən bir narahatlıq pozğunluğudur. Ancaq psixoterapiya, dərman müalicəsi və dəstək ilə bu vəziyyəti idarə etmək mümkündür. Erkən müdaxilə və müalicə, xəstənin vəziyyətini yüngülləşdirərək normal həyatına qayıtmasına kömək edə bilər.
