Bağlanma Nəzəriyyəsi
Bağlanma nəzəriyyəsi, psixoloq John Bowlby tərəfindən hazırlanmışdır və insanların özlərinə ən yaxın olan şəxslərlə (məsələn, valideynlər, partnyorlar) emosional bağlar qurma yollarını izah edir. Bu nəzəriyyə, bağlanmanın insanın emosional və sosial inkişafında əsaslı rol oynadığını vurğulayır.
Bağlanmanın Əsas Prinsipləri
Təhlükəsizlik Hissi:
İnsanlar, bağlanma fiqurlarına (valideyn, partnyor və s.) yaxın olduqda özlərini təhlükəsiz və rahat hiss edirlər.
Dəstək və Anlayış:
Bağlanma, bir şəxs üçün emosional dəstək və anlayışın əsas mənbəyi olur.
Yaxınlıq Axtarışı:
İnsanlar stresli və ya qorxulu vəziyyətlərdə bağlanma fiqurlarına yaxın olmağa çalışır.
Bağlanma Tipləri (Mary Ainsworth-un Araşdırması)
Mary Ainsworth tərəfindən aparılan "Qəribə Situasiya Testi" əsasında bağlanma tipləri müəyyən edilmişdir:
Təhlükəsiz Bağlanma:
Uşaqlar və yetkinlər öz bağlanma fiqurlarına güvənir və onlardan dəstək alır.
Yetkinlikdə təhlükəsiz bağlanan insanlar yaxın münasibətlərdə rahatdırlar və emosional sabitliyə sahibdirlər.
Təhlükəsiz Olmayan (Narahat-İmtina Edici) Bağlanma:
İnsanlar başqalarının onları rədd etməsindən qorxur və çox asılı ola bilər.
Yetkinlikdə bu bağlanma tipi ilə yaşayan insanlar münasibətlərdə həddindən artıq bağlılıq və ya narahatlıq göstərə bilərlər.
Təhlükəsiz Olmayan (Uzaqlaşan) Bağlanma:
İnsanlar yaxın münasibətlərdən uzaq durur və müstəqilliklərini qorumağa üstünlük verirlər.
Həssas vəziyyətlərdə başqalarından uzaqlaşma meyli göstərə bilərlər.
Qarışıq (Ambivalent) Bağlanma:
İnsanlar bağlanma fiqurlarından həm yaxınlıq istəyir, həm də onlara qarşı inamsızdır.
Bu, qarışıq duyğular və qeyri-sabit münasibətlərə səbəb ola bilər.
Bağlanmanın Yetkin Münasibətlərə Təsiri
Bağlanma nəzəriyyəsi yalnız uşaqlıq dövrünə aid deyil, həm də yetkinlikdəki romantik və sosial münasibətlərə təsir göstərir:
Təhlükəsiz Bağlanma:
Münasibətlərdə səmimiyyət və etimadın daha güclü olması ilə xarakterizə olunur.
Münaqişələrin sağlam həlli mümkündür.
Təhlükəsiz Olmayan Bağlanma:
Münasibətlərdə emosional çətinliklər, güvənsizlik və həddindən artıq bağlılıq yarada bilər.
Qarşı tərəfin duyğularını təxmin etməkdə və münasibətlərdə sabitlik qurmaqda çətinlik ola bilər.
Öhdəlik Anlayışı
Öhdəlik, insanların bir əlaqəni və ya münasibəti qorumaq və inkişaf etdirmək üçün verdikləri qərar və səylərdir. Bu anlayış bağlanma ilə sıx əlaqəlidir və sağlam münasibətlər üçün vacib elementdir.
Öhdəliyin Əsas Komponentləri
Emosional Öhdəlik:
Partnyorlar bir-birinə qarşı sevgi və hörmət göstərir.
Qarşılıqlı ehtiyac və hisslər nəzərə alınır.
Davranışsal Öhdəlik:
Münasibəti qorumaq üçün konkret davranışlar göstərilir (məsələn, dəstək olmaq, problemləri həll etmək).
Düşüncəvi Öhdəlik:
İnsanlar münasibətlərinə dəyər verir və onları uzunmüddətli bir perspektivdə görür.
Bağlanma və Öhdəlik Arasındakı Əlaqə
Bağlanma tərzi, öhdəlik səviyyəsinə birbaşa təsir göstərir:
Təhlükəsiz Bağlanma:
Öhdəliklər daha sağlam və sabit olur.
İnsanlar münasibətləri qorumaq və inkişaf etdirmək üçün səmərəli yollar tapır.
Təhlükəsiz Olmayan Bağlanma:
Öhdəliklərdə qeyri-sabitlik və tərəddüd ola bilər.
Münasibətlərdə həddindən artıq asılılıq və ya məsafə yarana bilər.
Bağlanma və Öhdəlik Münasibətlərində Çətinliklər
1. Bağlanma Problemləri
Uşaqlıqda əldə olunan bağlanma tərzi yetkin münasibətlərdə təkrarlana bilər.
Məsələn, uşaqlıqda valideynlərlə soyuq münasibət yetkinlikdə yaxın münasibətlərdən çəkinməyə səbəb ola bilər.
2. Öhdəlik Problemləri
Öhdəlikdən qaçma və ya münasibətə tam bağlılıq göstərməmək münasibətlərdə gərginliyə səbəb ola bilər.
Sağlam Bağlanma və Öhdəlik Üçün Məsləhətlər
1. Özünüzü Tanıyın
Bağlanma tərzinizi başa düşmək üçün öz keçmişinizi və münasibətlərinizi analiz edin.
Öz hisslərinizi qəbul edin və dəyişmək üçün açıq olun.
2. Ünsiyyətə Əhəmiyyət Verin
Münasibətlərdə səmimi və dürüst ünsiyyət qurun.
Qarşı tərəfin ehtiyaclarını anlamağa çalışın və öz hisslərinizi ifadə edin.
3. Güvən Qurun
Güvənli münasibət yaratmaq üçün sözləriniz və davranışlarınız arasında uyğunluq yaradın.
Hər iki tərəf üçün təhlükəsiz mühit təmin edin.
4. Problemləri Birlikdə Həll Edin
Münaqişələr zamanı müdafiəçi olmaq yerinə, problemləri həll etmək üçün əməkdaşlıq edin.
"Biz bunu birlikdə həll edə bilərik" yanaşmasını mənimsəyin.
5. Uzunmüddətli Perspektiv Yaradın
Münasibətləri yalnız birbaşa ehtiyaclar deyil, uzunmüddətli məqsədlər əsasında qurun.
Öhdəliklərinizi konkret addımlarla göstərin.
Nəticə
Bağlanma nəzəriyyəsi və öhdəlik anlayışı sağlam münasibətlər qurmaq və onları davam etdirmək üçün əsas prinsipləri öyrədir. İnsanların uşaqlıqda öyrəndiyi bağlanma tərzi yetkinlikdə münasibətlərə təsir edə bilər, lakin bu davranış nümunələri dəyişdirilə bilər. Səmimi ünsiyyət, güvən və əməkdaşlıq vasitəsilə həm bağlanma, həm də öhdəlik sahələrində inkişaf mümkündür.
