Böyrək Xəstəliklərinin Əsas Növləri
Xroniki Böyrək Xəstəliyi (XBX):
Böyrəklərin tədricən funksiyasını itirməsi ilə xarakterizə olunan uzunmüddətli bir xəstəlikdir. XBX, ən çox şəkərli diabet, yüksək qan təzyiqi və digər xroniki xəstəliklər nəticəsində inkişaf edir. Bu vəziyyət böyrəklərin funksiyasını tamamilə itirməsinə qədər irəliləyə bilər.
Kəskin Böyrək Zədələnməsi (KBZ):
Böyrəklərin funksiyasının qəfil və sürətli şəkildə azalmasıdır. Kəskin böyrək zədələnməsi çox vaxt travma, infeksiya, dərmanların toksik təsiri və ya böyrəklərə qan axınının azalması nəticəsində yaranır.
Nefrit (Böyrək İltihabı):
Böyrəklərin iltihabı olub, böyrəklərin süzmə qabiliyyətini pozur. Nefrit adətən otoimmün xəstəliklər, infeksiyalar və ya digər iltihablı vəziyyətlər səbəbindən yaranır. Nefritin müxtəlif növləri var, o cümlədən qlomerulonefrit.
Polikistik Böyrək Xəstəliyi (PBX):
Genetik bir xəstəlik olub, böyrəklərdə çoxsaylı kistaların inkişaf etməsi ilə xarakterizə olunur. Bu kistalar zamanla böyrəklərin işini pozur və böyrək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Piyelonefrit (Böyrək İnfeksiyası):
Böyrək infeksiyası adətən bakterial infeksiyaların böyrəklərə yayılması nəticəsində baş verir. Kəskin və ya xroniki ola bilər.
Böyrək Daşları:
Böyrəklərdə və sidik yollarında sərt mineral və duz kütlələrinin əmələ gəlməsi nəticəsində yaranır. Böyrək daşları böyrəklərdə ağrı, sidikdə qan və infeksiyaya səbəb ola bilər.
Böyrək Xəstəliklərinin Müalicəsi
Böyrək xəstəliklərinin müalicəsi xəstəliyin növünə və şiddətinə bağlı olaraq dəyişir. Aşağıda böyrək xəstəliklərinin müxtəlif müalicə üsulları izah edilmişdir:
1. Xroniki Böyrək Xəstəliyinin Müalicəsi
Xroniki Böyrək Xəstəliyi (XBX) tədricən irəlilədiyi üçün erkən mərhələdə diaqnoz qoyulması çox vacibdir. Müalicənin əsas məqsədi böyrək funksiyasının daha da pisləşməsinin qarşısını almaq və xəstənin həyat keyfiyyətini qorumaqdır.
Qan Təzyiqinin İdarə Edilməsi:
Xroniki böyrək xəstəliyi olan xəstələrdə yüksək qan təzyiqi böyrəklərə zərər verən əsas amillərdən biridir. Bu səbəbdən, ACE inhibitorları və ya angiotenzin II reseptor blokerləri kimi qan təzyiqini idarə edən dərmanlar təyin edilə bilər.
Şəkərli Diabetin Nəzarətdə Saxlanması:
Şəkərli diabet böyrək xəstəliklərinin əsas səbəblərindən biridir. Qanda qlükoza səviyyəsinin nəzarətdə saxlanması böyrəklərin qorunmasında vacibdir.
Duz və Zülalın Azaldılması:
Xroniki böyrək xəstəliyi olan xəstələrdə duz və zülal qəbulunun məhdudlaşdırılması böyrəklərə təzyiqi azalda bilər. Azaldılmış natrium qəbulu qan təzyiqinin idarə olunmasına da kömək edir.
Anemiya Müalicəsi:
Böyrəklər qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalına kömək edən eritropoetin hormonunu ifraz edir. Xroniki böyrək xəstəliyi olan insanlar anemiya inkişaf etdirə bilər. Anemiyanı müalicə etmək üçün dəmir əlavələri və ya eritropoetin inyeksiyaları verilə bilər.
Dərmanların İdarə Edilməsi:
Xroniki böyrək xəstəliyi olan xəstələrdə dərmanların düzgün dozalarda və yan təsirlər nəzərə alınaraq qəbul edilməsi vacibdir. Bəzi dərmanlar böyrəklərə əlavə zərər verə bilər, bu səbəbdən həkim məsləhəti olmadan dərman qəbul edilməməlidir.
2. Kəskin Böyrək Zədələnməsinin Müalicəsi
Kəskin Böyrək Zədələnməsi (KBZ) sürətlə inkişaf edir və təcili tibbi müdaxilə tələb edir. Müalicənin məqsədi böyrəklərin işini bərpa etmək və xəstənin vəziyyətini sabitləşdirməkdir.
Maye və Elektrolitlərin Bərpası:
Kəskin böyrək zədələnməsi olan xəstələrdə bədəndə maye və elektrolit balansının pozulması baş verə bilər. Maye və elektrolit tarazlığını bərpa etmək üçün intravenoz maye və elektrolitlər təyin edilə bilər.
Sidik Axınını Bərpa Etmək:
Kəskin böyrək zədələnməsi bəzən sidik yollarında tıxanmalar səbəbindən baş verə bilər. Tıxanmaları aradan qaldırmaq üçün kateter və ya cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər.
Dərmanların Dozasının Tənzimlənməsi:
KBZ olan xəstələrdə müəyyən dərmanlar böyrək funksiyasına əlavə təzyiq yarada bilər. Dərman dozasının azaldılması və ya dəyişdirilməsi böyrəklərin işini yüngülləşdirə bilər.
Dializ:
Böyrəklərin işini bərpa etmək mümkün olmadıqda və xəstənin həyati təhlükəsi yarandıqda, müvəqqəti dializ tətbiq edilə bilər. Dializ qanı süzərək tullantıları və artıq mayeni bədəndən xaric edir.
3. Nefritin Müalicəsi
Nefrit (böyrək iltihabı) adətən böyrəklərin immun sisteminin reaksiyası və ya infeksiyalar nəticəsində yaranır. Nefritin müalicəsi əsasən iltihabı və infeksiyanı idarə etməyə yönəlib.
Kortikosteroidlər və İmmunosupressiv Dərmanlar:
Otoimmün reaksiyaların səbəb olduğu nefrit hallarında immun sistemini zəiflədən dərmanlar (məsələn, kortikosteroidlər və ya digər immunsupressiv dərmanlar) təyin edilə bilər.
Antibiotiklər:
İnfeksiyaların səbəb olduğu nefrit hallarında infeksiyanı aradan qaldırmaq üçün antibiotik müalicəsi tətbiq edilir.
4. Polikistik Böyrək Xəstəliyinin Müalicəsi
Polikistik Böyrək Xəstəliyi (PBX) genetik bir xəstəlik olduğu üçün tam müalicəsi yoxdur. Lakin simptomları idarə etmək və xəstəliyin irəliləməsini yavaşlatmaq üçün müxtəlif müalicə üsulları mövcuddur.
Qan Təzyiqinin İdarə Edilməsi:
Polikistik böyrək xəstəliyi olan insanlarda yüksək qan təzyiqi çox yaygındır. Qan təzyiqini nəzarətdə saxlamaq böyrək funksiyasını qorumaq üçün vacibdir.
Ağrıkəsicilər:
Böyrəklərdəki kistalar zamanla ağrıya səbəb ola bilər. Ağrıları idarə etmək üçün həkim tərəfindən ağrıkəsicilər təyin oluna bilər.
Dializ və Böyrək Transplantasiyası:
Xəstəliyin son mərhələsində böyrək çatışmazlığı baş verə bilər. Belə hallarda dializ və ya böyrək transplantasiyası tələb oluna bilər.
5. Böyrək Daşlarının Müalicəsi
Böyrək daşları böyrəklərdə və sidik yollarında mineral və duz yığılması nəticəsində yaranır. Daşların ölçüsünə və yerləşdiyi yerə görə müalicə dəyişir.
Ağrıkəsicilər və Bol Su İçilməsi:
Kiçik böyrək daşları çox vaxt ağrıkəsicilər və bol maye qəbul edilməsi ilə təbii yolla xaric edilir. Su içilməsi daşın böyrəklərdən sidik yollarına keçməsinə kömək edir.
Litotripsiya:
Böyük böyrək daşlarının parçalanması üçün litotripsiya adlanan bir prosedur tətbiq olunur. Bu prosedur zamanı şok dalğaları daşları kiçik hissələrə parçalayaraq onların sidik vasitəsilə xaric olunmasına kömək edir.
Cərrahi Müdaxilə:
Əgər daşlar çox böyükdürsə və təbii yolla xaric edilə bilmirsə, cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər.
6. Piyelonefritin Müalicəsi
Piyelonefrit (böyrək infeksiyası) adətən bakterial infeksiyalar səbəbindən yaranır və təcili müalicə tələb edir.
Antibiotiklər:
Böyrək infeksiyasını müalicə etmək üçün güclü antibiotiklər təyin edilir. Müalicə kursu 7-14 gün davam edə bilər və infeksiyanın tam sağaldığından əmin olmaq üçün təkrar müayinələr aparıla bilər.
Maye Alımının Artırılması:
Böyrək infeksiyası zamanı bədənin daha çox mayeyə ehtiyacı var. Bol su içmək və infeksiyanı aradan qaldırmaq üçün maye qəbulunu artırmaq tövsiyə olunur.
Nəticə
Böyrək xəstəlikləri, böyrəklərin normal funksiyalarını pozan ciddi problemlərdir və vaxtında diaqnoz və müalicə ilə böyrəklərin zədələnməsinin qarşısı alına bilər. Müalicə böyrək xəstəliyinin növünə və şiddətinə görə fərqlənir, lakin əsas məqsəd böyrəklərin işini qorumaq, xəstənin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və xəstəliyin irəliləməsini dayandırmaqdır. Profilaktik tədbirlər, düzgün qidalanma və müntəzəm tibbi müayinələr böyrək sağlamlığının qorunmasında mühüm rol oynayır.
