Səbəblər
Dəri xərçənginin əsas səbəbi dərinin ultrabənövşəyi (UV) radiasiyaya məruz qalmasıdır. Aşağıdakı faktorlar risk artırır:
Günəş Şüaları:
Uzun müddət günəş altında qalmaq və qoruyucu kremlərdən istifadə etməmək risk faktorudur.
Solariumlar və UV Lampaları:
Bu cihazlar da UV radiasiya mənbəyidir və dəri xərçəngi riskini artırır.
İrsi Faktorlar:
Ailəsində dəri xərçəngi olan şəxslərdə risk daha yüksəkdir.
Dərinin Rəngi:
Açıq dəriyə sahib olan insanlar daha çox risk altındadır.
Əvvəlki Dəri Xərçəngləri:
Daha əvvəl dəri xərçəngi keçirmiş insanlarda yenidən xərçəng inkişaf riski daha yüksəkdir.
Kimyəvi Maddələr:
Arsenik və bəzi kimyəvi maddələr dəri xərçəngi riskini artırır.
Növlər
Dəri xərçənginin üç əsas növü var:
Bazal Hüceyrəli Karsinoma (BCC):
Ən yaygın dəri xərçəngi növüdür və adətən yavaş böyüyür. Günəşə məruz qalan bölgələrdə, məsələn, üz və boyunda yaranır.
Skuamöz Hüceyrəli Karsinoma (SCC):
Daha az yaygın olan bu növ dəri xərçəngi günəşə məruz qalan bölgələrdə yaranır və yayılma ehtimalı daha yüksəkdir.
Melanoma:
Ən aqressiv dəri xərçəngi növüdür. Melanositlərdə (dəriyə rəng verən hüceyrələr) başlayır və tez yayıla bilər. Günəşə məruz qalmış hər hansı bir dəri sahəsində və ya mövcud bir xalın üzərində inkişaf edə bilər.
Simptomlar
Dəri xərçənginin simptomları növünə və mərhələsinə görə dəyişə bilər. Ümumi simptomlar aşağıdakılardır:
Yeni Bir Yara və ya Qabarıqlıq:
Yavaş-yavaş böyüyən, qanayan və ya sağalmayan yaralar.
Dərinin Rəng Dəyişməsi:
Mövcud xallarda rəng dəyişməsi, asimmetriya və ya sərhədlərin qeyri-müəyyən olması.
Dəridə Qaşınma və ya Qıcıqlanma:
Daimi qaşınma və qıcıqlanma hissi.
Yaranın Qanaması və ya Qabıq Bağlaması:
Dəridə qanama və ya qabıq bağlama simptomları.
Müalicə Yolları
Dəri xərçənginin müalicəsi növünə, mərhələsinə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə bağlı olaraq dəyişir. Əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
1. Cərrahiyyə
Eksizyon Cərrahiyyəsi:
Xərçəngli toxumanın və ətrafındakı sağlam toxumanın çıxarılması. Əsasən erkən mərhələdə olan xərçənglər üçün tətbiq edilir.
Mohs Mikroqrafik Cərrahiyyəsi:
Xərçəngli toxumanın qat-qat çıxarılması və hər qatda xərçəng hüceyrələrinin mikroskop altında yoxlanılması. Dəri xərçənginin yerini və sərhədlərini daha yaxşı müəyyən etmək üçün istifadə edilir.
Küretaj və Elektrodessikasiya:
Xərçəngli toxumanın küret ilə çıxarılması və elektrodessikasiya ilə qalan xərçəng hüceyrələrinin məhv edilməsi.
2. Radioterapiya
Eksternal Şüa Radioterapiyası:
Xarici bir cihazla xərçəng hüceyrələrinə radiasiya verilir. Əsasən cərrahiyyə mümkün olmayan hallarda tətbiq edilir.
3. Kemoterapiya
Topikal Kemoterapiya:
Dəriyə tətbiq olunan kremlər və ya məlhəmlər vasitəsilə xərçəng hüceyrələrini məhv etmək. Əsasən erkən mərhələdə olan xərçənglər üçün istifadə edilir.
Sistemik Kemoterapiya:
Dərmanlar damara və ya ağız yolu ilə verilir və bədənin hər tərəfinə yayılır. İrəliləmiş mərhələdə olan xərçənglər üçün tətbiq edilir.
4. Hədəflənmiş Terapiya
Hədəflənmiş dərmanlar:
Xərçəng hüceyrələrinə spesifik təsir edən dərmanlar. Bu dərmanlar, xərçəng hüceyrələrinin böyüməsini və yayılmasını dayandıran müəyyən molekulyar hədəflərə yönəlir.
5. İmmunoterapiya
Pembrolizumab və ya Nivolumab kimi Dərmanlar:
Bədənin immun sistemini xərçəng hüceyrələrinə qarşı daha güclü reaksiya verməyə təşviq edir.
Dəstək Müalicələri
Psixososial Dəstək:
Psixoloji və emosional dəstək, fərdi və qrup terapiyası.
Reabilitasiya:
Fiziki terapiya və fəaliyyət səviyyəsini artırmaq üçün reabilitasiya proqramları.
Paliativ Baxım:
Yaşam keyfiyyətini artırmaq və simptomları idarə etmək üçün dəstək və rahatlama təmin edən xidmətlər. Xüsusilə irəliləmiş mərhələdə olan xərçənglər üçün vacibdir.
Profilaktika və Erkən Diaqnoz
Günəşdən Qorunmaq:
Günəşdən qoruyucu kremlər istifadə etmək, günəşli saatlarda (10:00-16:00 arası) açıq havada olmaqdan qaçınmaq və qoruyucu geyimlər geyinmək.
Solariumlardan Qaçınmaq:
Solariumlar və UV lampalarından uzaq durmaq.
Dəriyə Müntəzəm Baxım:
Dəridə yaranan hər hansı bir dəyişiklikləri erkən mərhələdə müəyyən etmək üçün müntəzəm özünü yoxlamaq və dermatoloq müayinəsi.
Nəticə
Dəri xərçəngi ciddi bir xəstəlikdir, lakin erkən diaqnoz və müasir müalicə üsulları ilə müalicə edilə və idarə oluna bilər. Müalicə planları fərdin xüsusi ehtiyaclarına uyğun olaraq fərdiləşdirilməlidir. Sağlamlıq mütəxəssisləri ilə sıx əməkdaşlıq etmək və hər hansı yeni simptomlar haqqında dərhal məlumat vermək çox vacibdir. Profilaktik tədbirlər də dəri xərçəngi riskini azaltmaq üçün mühüm rol oynayır.
