Demensiyanın Əlamətləri:
Demensiyanın əlamətləri şəxsin yaddaşını, düşünmə qabiliyyətini və davranışlarını təsir edir. Əlamətlər zamanla daha da pisləşir. Demensiyanın əsas əlamətləri aşağıdakılardır:
1. Yaddaş Problemləri:
Qısa müddətli yaddaş itkisi: Tez-tez unudulan yaxın keçmişdə baş verən hadisələr (məsələn, bir neçə dəqiqə əvvəl edilən söhbətlər).
Adların və ya tanış yerlərin unudulması: Adların, üzlərin və ya tanış yerlərin tanınmaması və ya xatırlanmaması.
2. Düşünmə və Anlama Çətinlikləri:
Məntiqi düşünmə qabiliyyətinin azalması: Müəyyən problemləri həll etmək və ya qərarlar qəbul etməkdə çətinlik.
Planlama və təşkil etmə bacarığının itirilməsi: Həyatını planlamaq, təşkil etmək və gündəlik fəaliyyətləri yerinə yetirməkdə çətinlik.
Vaxt və məkan duyğusunun itirilməsi: Şəxsin harada olduğunu və ya hansı ildə olduğunu unutması.
3. Dil və Ünsiyyət Problemləri:
Söz tapmaqda çətinlik: Tanış sözləri xatırlamaqda və ya düzgün cümlələr qurmaqda çətinlik.
Daha yavaş və ya anlaşılmaz danışıq: Danışıq tərzində yavaşlama və ya anlaması çətin cümlələrin qurulması.
4. Davranış və Şəxsiyyət Dəyişiklikləri:
Əhval dəyişiklikləri: Depressiya, narahatlıq, əsəbilik və ya səbəbsiz həyəcan.
Sosial fəaliyyətlərə marağın azalması: Əvvəllər maraq göstərilən fəaliyyətlərdən uzaqlaşma və sosial təcrid.
Davranış dəyişiklikləri: Zəif mühakimə və qərar vermə qabiliyyəti, uyğunsuz sosial davranışlar.
5. Koordinasiya və Motor Bacarıqlarının Itirilməsi:
Hərəkətlərin koordinasiya edilməsində çətinlik: Hərəkətləri düzgün yerinə yetirməkdə və bədən balansını qorumaqda çətinlik.
Demensiyanın Səbəbləri:
Demensiyanın müxtəlif səbəbləri ola bilər, lakin əsasən beyində sinir hüceyrələrinin və onların arasındakı əlaqələrin zədələnməsi ilə əlaqəlidir. Demensiyanın bəzi növləri və onların səbəbləri aşağıdakılardır:
Alzheimer Xəstəliyi: Demensiyanın ən yaygın səbəbidir. Alzheimer xəstəliyi, beyindəki sinir hüceyrələrinin tədricən məhv olması ilə xarakterizə olunur. Bu proses, yaddaşın və düşünmə qabiliyyətinin tədricən azalmasına səbəb olur.
Vaskulyar Demensiya: Beyinə qan axınının azalması və ya zədələnmiş qan damarları ilə əlaqəlidir. Bu, beyin toxumasında zədələrə və demensiya simptomlarına səbəb olur.
Lewy Cisimcikli Demensiya: Beyin hüceyrələrində Lewy cisimcikləri adlanan anormal zülal qruplarının yığılması ilə xarakterizə olunur.
Frontal-Temporal Demensiya: Beynin ön və temporal loblarında hüceyrə itkisindən qaynaqlanır. Bu, şəxsiyyət və davranışda əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olur.
Kreutzfeldt-Jakob Xəstəliyi: Nadirdir və prion zülalları səbəbiylə beyində sürətlə irəliləyən bir pozuntudur.
Demensiyanın Müalicəsi:
Hal-hazırda demensiyanın tam müalicəsi mümkün deyil, lakin simptomları idarə etmək və şəxsin həyat keyfiyyətini artırmaq üçün bir neçə müalicə üsulu mövcuddur:
1. Dərman Müalicəsi:
Alzheimer Xəstəliyinə Qarşı Dərmanlar: Alzheimer xəstəliyi ilə əlaqəli simptomları azaltmaq üçün asetilkolinesteraza inhibitorları (məsələn, donepezil, rivastigmin, galantamin) və memantin kimi dərmanlar təyin edilir.
Depressiya və Narahatlığa Qarşı Dərmanlar: Demensiya ilə əlaqəli depressiya və narahatlığı idarə etmək üçün antidepresanlar və anksiyolitiklər istifadə edilə bilər.
Yuxu Problemlərinə Qarşı Dərmanlar: Yuxu pozuntularını idarə etmək üçün müvafiq dərmanlar təyin edilə bilər.
2. Psixoterapiya və Davranış Terapiyası:
Koqnitiv-Davranışçı Terapiya (KDT): Şəxsə həyatın müxtəlif aspektlərini daha yaxşı idarə etmək üçün strateji yollar öyrətmək və davranışlarını müsbət yöndə dəyişdirmək məqsədi daşıyır.
Reallıq Yönləndirmə Terapiyası: Şəxsi zamana, məkana və öz şəxsiyyətinə yönləndirmək üçün sadə alətlərdən və texnikalardan istifadə edilir.
Xatırlama Terapiyası: Şəxsin keçmiş xatirələrini və həyat təcrübələrini bərpa etməsinə kömək edən terapiya növüdür.
3. Sosial və Davranış Dəstəyi:
Ailə və Baxıcı Dəstəyi: Ailənin və baxıcıların demensiya xəstələrinə olan dəstəyi çox vacibdir. Ailələr demensiya haqqında məlumatlandırılmalı və şəxsə qayğı göstərmək üçün lazımi təlimatlarla təmin edilməlidir.
Gündəlik Fəaliyyətlərin İdarə Edilməsi: Şəxsin gündəlik həyatını daha yaxşı idarə edə bilməsi üçün strukturlaşdırılmış proqramlar və fəaliyyətlər təşkil edilə bilər.
4. Həyat Tərzi Dəyişiklikləri:
Sağlam Qidalanma və Fiziki Aktivlik: Sağlam bir pəhriz və müntəzəm fiziki fəaliyyət beyinin sağlamlığını dəstəkləyə bilər.
Sosial Aktivlik: Sosial əlaqələri qorumaq və zehni fəaliyyətlərdə iştirak etmək beyinin fəaliyyətini qorumağa kömək edə bilər.
Yuxu və Dinclik: Yuxu rejiminin nizamlı olması və stressin idarə edilməsi demensiya simptomlarını azaltmağa kömək edə bilər.
Demensiya ciddi bir pozuntudur və müalicəsi simptomların idarə edilməsinə və şəxsin həyat keyfiyyətinin artırılmasına yönəlmişdir. Bu xəstəliklə qarşılaşan şəxslərin və onların ailələrinin bir nevroloq, psixoloq və ya geriatrik mütəxəssis ilə əməkdaşlıq etməsi vacibdir. Müvafiq dəstək və qayğı ilə, demensiya xəstələri həyat keyfiyyətini yaxşılaşdıraraq daha rahat bir yaşam sürə bilərlər.
