Diabetin Əsas Növləri
Tip 1 Diabet
Nədir? Tip 1 diabet autoimmün bir xəstəlikdir və immun sistemin insulini istehsal edən pankreasdakı beta hüceyrələrinə hücum edərək onları məhv etməsi nəticəsində yaranır. Nəticədə, bədən kifayət qədər insulin istehsal edə bilmir və qlükoza hüceyrələrə daxil ola bilmir.
Səbəbləri:
Genetik meyllilik
Autoimmün reaksiyalar
Ətraf mühit faktorları (infeksiyalar, bəzi kimyəvi maddələr və ya viruslar)
Simptomları:
Həddindən artıq susuzluq (polidipsiya)
Tez-tez sidik ifrazı (poliuriya)
Çəki itkisi və həddindən artıq aclıq (polifagiya)
Yorğunluq və zəiflik
Bulanıq görmə
Dərinin və ya tənəffüs yollarının infeksiyaları
Müalicəsi:
İnsulin Terapiyası: İnsulinin inyeksiya və ya insülin pompası vasitəsilə gündəlik tətbiqi.
Qan Şəkərinin Monitorinqi: Qanda şəkər səviyyəsini mütəmadi olaraq yoxlamaq.
Pəhriz və Məşq: Sağlam pəhriz və nizamlı fiziki fəaliyyət qan şəkərinin idarə olunmasına kömək edir.
Tip 2 Diabet
Nədir? Tip 2 diabet, bədənin insulin müqaviməti inkişaf etdirdiyi və hüceyrələrin insulini düzgün istifadə edə bilmədiyi, yaxud mədəaltı vəzinin kifayət qədər insulin istehsal edə bilmədiyi vəziyyətdir. Tip 2 diabet daha çox yetkin yaşda başlasa da, son illərdə uşaqlarda və gənclərdə də rast gəlinir.
Səbəbləri:
Genetik faktorlar
Piylənmə və oturaq həyat tərzi
Yüksək qan təzyiqi və yüksək xolesterol
Simptomları:
Susuzluq və tez-tez sidik ifrazı
Yorğunluq və zəiflik
Çəki itkisi və ya artması
Yavaş sağalan yaralar və tez-tez infeksiyalar
Əl və ayaqlarda uyuşma və ya sancı
Müalicəsi:
Pəhriz və Məşq: Sağlam qidalanma və nizamlı fiziki fəaliyyət qan şəkərinin səviyyəsini idarə etməyə kömək edir.
Oral Antidiabetik Dərmanlar: Metformin, sulfonilüre kimi dərmanlar insulin müqavimətini azaltmaq və ya insulinin ifrazını artırmaq üçün istifadə olunur.
İnsulin Terapiyası: Bəzi hallarda, xüsusən də Tip 2 diabet irəlilədikdə, insulin inyeksiyası lazım ola bilər.
Qan Şəkərinin Monitorinqi: Müntəzəm olaraq qanda şəkər səviyyəsini yoxlamaq.
Gestational Diabet (Hamiləlik Diabeti)
Nədir? Gestational diabet, hamiləlik dövründə ortaya çıxan və adətən doğumdan sonra keçən bir diabet növüdür. Bu vəziyyət, hamiləlik hormonlarının insulinin fəaliyyətinə təsir etməsi və insulin müqavimətinə səbəb olması nəticəsində yaranır.
Səbəbləri:
Hamiləlik hormonlarının insulinin təsirini zəiflətməsi
Piylənmə, ailə tarixi və əvvəllər gestational diabet keçirmək
Simptomları:
Susuzluq və tez-tez sidik ifrazı
Yorğunluq
Bulanıq görmə
Əksər hallarda simptomsuzdur və prenatal yoxlamalar zamanı aşkarlanır.
Müalicəsi:
Pəhriz və Fiziki Aktivlik: Sağlam qidalanma və fiziki fəaliyyət qan şəkərinin idarə olunmasına kömək edir.
İnsulin və ya Oral Dərmanlar: Lazım olduqda qan şəkərinin səviyyəsini tənzimləmək üçün.
Komplikasiyalar: Doğuş zamanı körpənin yüksək doğum çəkisi, erkən doğum, preeklampsi və gələcəkdə Tip 2 diabet riski.
Diabetin Fəsadları
Diabet düzgün idarə edilmədikdə və ya müalicə olunmadıqda, uzunmüddətli fəsadlara səbəb ola bilər:
Ürək-Damar Xəstəlikləri: Diabet ürək-damar xəstəlikləri, infarkt və insult riskini artırır.
Nefropatiya (Böyrək Xəstəlikləri): Qanda yüksək şəkər səviyyəsi böyrəklərə zərər verə bilər və son mərhələdə böyrək xəstəliyinə səbəb ola bilər.
Retinopatiya (Göz Problemləri): Gözün qan damarlarına zərər verərək görmə itkisinə və ya qlaukoma və katarakta səbəb ola bilər.
Neuropatiya (Sinir Zədələnməsi): Diabet nəticəsində sinir zədələnməsi əl və ayaqlarda hissiyatın azalmasına, ayaqlarda yara və infeksiyalara səbəb ola bilər.
Ayaq Komplikasiyaları: Diabetik ayaq yaraları, infeksiyalar və bəzən amputasiya ehtiyacı.
Dəri Problemləri: Dəri infeksiyaları, göbələk infeksiyaları və quruluq.
Diabetik Ketoasidoz (DKA) və Hiperqlisemik Hiperosmolyar Sindrom (HHS): Diabetin kəskin komplikasiyalarıdır və təcili tibbi müdaxilə tələb edir.
Diabetin Diaqnostikası
Açlıq Qan Qlükoza Testi (Fasting Plasma Glucose Test – FPG): 8 saat orucdan sonra qan şəkərinin ölçülməsi.
Oral Qlükoza Tolerantlığı Testi (OGTT): Qlükoza məhlulunun içilməsindən sonra qan şəkərinin ölçülməsi.
HbA1c (Glikozile Hemoglobin) Testi: Son 2-3 ayda ortalama qan şəkəri səviyyəsini göstərir.
Təsadüfi Qan Qlükoza Testi: Günün istənilən vaxtında qan şəkərinin ölçülməsi.
Diabetin Müalicəsi və İdarə Olunması
Dərman Müalicəsi:
İnsulin Terapiyası: Tip 1 diabet və ya Tip 2 diabetin irəliləmiş mərhələlərində istifadə olunur.
Oral Antidiabetiklər: Metformin, sulfonilüre, DPP-4 inhibitorları, GLP-1 analoqları və s. Tip 2 diabet üçün.
Qan Tənzimləyici Dərmanlar: Hiperlipidemiya və hipertoniya üçün dərmanlar diabetin ağırlaşmalarının qarşısını almağa kömək edə bilər.
Pəhriz və Yaşam Tərzi Dəyişiklikləri:
Sağlam qidalanma (aşağı karbohidratlı, yüksək lifli pəhriz)
Nizamlı fiziki fəaliyyət (gündə ən azı 30 dəqiqə orta səviyyəli məşq)
Arıqlama və stressin idarə edilməsi
Qan Şəkərinin Müntəzəm Monitorinqi:
Diabet xəstələri qan şəkərinin səviyyəsini mütəmadi olaraq yoxlamalı və idarə etməlidir.
Təlim və Təhsil:
Diabetlə yaşamaq və diabetin idarə olunması barədə maarifləndirmə və təlim.
