Diqqət Əskikliyi və Hiperaktivlik Pozuntusunun Əlamətləri:
DEHB-nin simptomları üç əsas kateqoriyaya ayrılır: Diqqətsizlik, Hiperaktivlik və İmpulsivlik.
1. Diqqətsizlik:
Diqqəti cəmləşdirməkdə çətinlik: Dərs və ya iş tapşırıqlarına diqqət yetirməkdə çətinlik.
Detallara diqqət yetirməmək: Tapşırıqları sürətlə və səthi şəkildə yerinə yetirmək, səhvlər etmək.
Təlimatları izləməkdə çətinlik: Bir işi başa çatdırmaqda çətinlik, təlimatları izləməkdə problemlər.
Davamlı unutqanlıq: Gündəlik işləri və vəzifələri unutmaq (məsələn, məktəb materiallarını evdə qoymaq).
Təşkil etmə çətinlikləri: Tapşırıqları və fəaliyyətləri təşkil etməkdə və vaxtı idarə etməkdə çətinlik.
Maraq və diqqətin asanlıqla yayılması: Kiçik kənar təsirlər nəticəsində diqqətin tez-tez yayılması.
Uzun müddət otura bilməmək: Uzun müddət otura bilməmək və ya bir fəaliyyətdə maraq saxlamamaq.
2. Hiperaktivlik:
Hərəkətlilik: Bir yerdə sakit otura bilməmək, davamlı hərəkət etmək və ya ayaqlarını tərpətmək.
Çox danışmaq: Həddindən artıq danışmaq, başqalarının sözünü kəsmək və ya söz arasında müdaxilə etmək.
Sakit oyun oynaya bilməmək: Sakit və tənzimlənmiş fəaliyyətlərdə iştirak edə bilməmək.
3. İmpulsivlik:
Söz kəsmək: Başqalarının sözünü tez-tez kəsmək və ya sual tam verilməmiş cavab vermək.
Gözləməkdə çətinlik: Növbə gözləməkdə çətinlik çəkmək.
Düşünmədən hərəkət etmək: Düşünmədən və nəticələrini nəzərə almadan hərəkət etmək, tez-tez riskli davranışlar göstərmək.
DEHB-nin Səbəbləri:
DEHB-nin tam səbəbi bilinmir, lakin bir neçə faktorun bu pozuntunun inkişafına təsir etdiyi düşünülür:
Genetik Faktörlər: DEHB ailə üzvləri arasında yaygın ola bilər. Genetik meyllilik DEHB-nin inkişafında mühüm rol oynayır.
Beyin Kimyası və Strukturu: Beyində dopamin və norepinefrin kimi nörotransmitterlərin qeyri-düzgün işləməsi DEHB simptomlarına səbəb ola bilər. Beyin strukturlarında fərqliliklər də DEHB ilə əlaqəli ola bilər.
Ətraf Mühit Faktörləri: Hamiləlik dövründə alkoqol, tütün və narkotik maddələrin istifadəsi, erkən doğuş və ya aşağı doğum çəkisi DEHB riskini artıran faktorlar ola bilər.
Əsasən Körpəlik Dönəmində: Ananın hamiləlik dövründə yaşadığı stress və ya doğuş sonrası uşağın yaşayış şəraiti (məsələn, zəhərli maddələrə məruz qalma) də DEHB-nin inkişafına təsir edə bilər.
DEHB-nin Müalicəsi:
DEHB-nin müalicəsi adətən fərdi yanaşma tələb edir və dərman müalicəsi, psixoterapiya və davranış terapiyasının birləşməsindən ibarət olur.
1. Dərman Müalicəsi:
Stimulantlar: Stimulant dərmanlar (məsələn, metilfenidat və amfetaminlər) DEHB-nin ən yaygın müalicə üsuludur. Bu dərmanlar beyində dopamin və norepinefrin səviyyələrini artıraraq simptomları azaldır.
Stimulant olmayan dərmanlar: Atomoksetin kimi stimulant olmayan dərmanlar da DEHB-nin müalicəsində istifadə olunur və bəzən stimulantlara alternativ olaraq təyin edilir.
2. Psixoterapiya:
Davranış Terapiyası: Uşaqlar və böyüklər üçün təsirli olan bu terapiya növü, şəxsin DEHB simptomlarını idarə etmək üçün xüsusi strategiyalar öyrədir.
Koqnitiv-Davranışçı Terapiya (KDT): Bu terapiya, DEHB ilə əlaqəli mənfi düşüncə və davranışları dəyişdirməyə kömək edir. Şəxslərə gündəlik fəaliyyətlərdə fokuslanmaq və təşkil etmə bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün alətlər verir.
Valideyn Təlimi və Dəstəyi: DEHB olan uşaqların valideynlərinə uşaqlarının davranışlarını daha yaxşı anlamaq və idarə etmək üçün xüsusi təlim və dəstək proqramları təmin edilir.
3. Təhsil və Dəstək:
Təhsil Strategiyaları: Məktəblərdə xüsusi tədris proqramları və fərdi təlim planları DEHB olan uşaqlar üçün hazırlanır.
Sosial Dəstək: DEHB olan şəxslərin ailəsi və dostları ilə əlaqələrini inkişaf etdirmək, dəstək qruplarına qatılmaq və təcrübələrini bölüşmək vacibdir.
4. Həyat Tərzi Dəyişiklikləri:
Müntəzəm İdman: Fiziki aktivlik, DEHB simptomlarını azaltmağa kömək edə bilər.
Sağlam Yuxu Rejimi: Yuxu rejiminin tənzimlənməsi diqqət və konsentrasiya qabiliyyətini artırır.
Diyet və Qidalanma: Sağlam və balanslı qidalanma da DEHB simptomlarını yüngülləşdirməkdə köməkçi ola bilər.
DEHB müalicə edilə bilən bir vəziyyətdir və müvafiq müalicə və dəstəklə şəxs həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilər. DEHB ilə əlaqədar problemlər yaşayan şəxslərin və ya valideynlərin bir psixoloq, psixoterapevt və ya uşaq psixiatri ilə əməkdaşlıq etməsi vacibdir.
