Diş Çürüməsinin Səbəbləri
Diş çürüməsinin əsas səbəbi dişlərin üzərində yığılan bakteriyaların şəkərli qidaları parçalaması və nəticədə meydana gələn turşuların diş minasını məhv etməsidir. Aşağıdakı səbəblər diş çürüməsinə yol açır:
Bakteriyalar və Diş Plağı:
Ağızda təbii olaraq yaşayan bakteriyalar dişlərdə ərp və diş plağı əmələ gətirir. Bu bakteriyalar şəkərlə zəngin qidaları parçaladıqda turşular əmələ gəlir ki, bu turşular da diş minasını zəiflədərək çürüməyə səbəb olur.
Şəkərli və Nişastalı Qidalar:
Şirniyyatlar, qazlı içkilər, nişastalı qidalar və meyvə şirələri kimi şəkərli və nişastalı qidalar dişlərdə bakteriyaların artmasına və daha çox turşu yaranmasına səbəb olur. Qida qalıqları dişlərdə qaldıqda diş çürüməsi riski daha da artır.
Pis Ağız Gigiyenası:
Mütəmadi olaraq dişləri fırçalamamaq və diş ipi istifadə etməmək dişlərdə ərp və bakteriyaların yığılmasına səbəb olur. Yığılmış ərp və bakteriyalar diş minasını zəiflədir və diş çürüməsini sürətləndirir.
Quru Ağız (Xerostomiya):
Ağızdakı tüpürcək dişlərdəki turşuları neytrallaşdırır və diş çürüməsinin qarşısını alır. Tüpürcək ifrazının azalması, quru ağız vəziyyəti (xerostomiya) diş çürüməsi riskini artırır.
Fluor Çatışmazlığı:
Fluor diş minasını gücləndirir və turşulara qarşı daha davamlı edir. Fluor çatışmazlığı olan bölgələrdə və ya fluorlu diş pastasından istifadə edilmədikdə diş çürüməsi daha çox rast gəlinir.
Uşaqlarda Diş Məməsi İstifadəsi:
Uşaqlarda şəkərli mayelərlə dolu biberonlardan uzun müddət istifadə edilməsi, xüsusilə də yuxu zamanı, dişlərdə çürüməyə səbəb ola bilər. Bu vəziyyətə "uşaq biberon kariesi" də deyilir.
Yaş:
Yaş artdıqca dişlər daha həssas olur və çürüməyə daha çox meyilli olur. Yaşlı insanlarda tüpürcək ifrazı azala bilər və dişlərdə zamanla yığılmış ərp səbəbindən çürümə riski yüksəlir.
Diş Çürüməsinin Simptomları
Diş çürüməsinin ilkin mərhələlərində heç bir simptom olmayacaq, lakin diş çürüməsi irəlilədikcə müxtəlif simptomlar ortaya çıxa bilər. Əsas simptomlar aşağıdakılardır:
Dişdə Aşkar Boşluqlar və ya Qara Ləkələr:
Dişin üzərində görünən qara, qəhvəyi və ya ağ ləkələr diş çürüməsinin başlanğıc əlamətləridir. Bu ləkələr irəlilədikcə dişdə boşluqlar (kariyeslər) əmələ gəlir.
Həssas Dişlər:
Çürümüş dişlər soyuq, isti, şirin və ya turş qidalara qarşı həssas olur. Dişlərdə həssaslıq, qida və içki qəbul edərkən ağrı hissi yarada bilər.
Diş Ağrısı:
Diş çürüməsi irəlilədikcə diş ağrıları başlayır. Ağrı kəskin, fasiləli və ya davamlı ola bilər.
Diş Üstündə Yumuşaq Bölgələr:
Diş çürüdükcə, dişin səthi yumşalır və diş həkimi dişin zədələnmiş hissələrini müəyyən edə bilər.
Yemək Yemək Zamanı Narahatlıq:
Çürük dişlər qida çeynəyərkən narahatlıq və ağrıya səbəb ola bilər.
Şişkinlik və İltihab:
Çürümə dişin dərin qatlarına, xüsusilə də dişin içindəki sinirlərə çatdıqda, diş ətrafında iltihab və hətta abses yarana bilər. Bu vəziyyət ciddi ağrı və şişkinliklə müşayiət olunur.
Diş Çürüməsinin Diaqnozu
Diş çürüməsinin diaqnozu diş həkimi tərəfindən qoyulur. Həkim dişləri vizual olaraq yoxlayır və zərurət olduqda əlavə testlər aparır. Diş çürüməsinin diaqnozu üçün istifadə edilən əsas üsullar bunlardır:
Fiziki Müayinə:
Diş həkimi dişlərin səthini diqqətlə yoxlayaraq çürük və ya boşluqları aşkar edir. Dişlərdəki yumşaq bölgələr, ləkələr və ya qoxu çürümənin əlamətləridir.
Rentgen:
Çürük erkən mərhələdə olduqda və ya dişin dərin qatlarına çatdıqda, adi gözlə görünməyə bilər. Bu hallarda rentgen çəkilərək dişin içi və ətrafında olan çürümələr aşkar edilir.
Fiber-Optik Transillüminasiya:
Bu üsul işıq vasitəsilə dişdəki çürümə və ya boşluqları daha aydın şəkildə göstərməyə imkan verir.
Diş Çürüməsinin Müalicəsi
Diş çürüməsinin müalicəsi çürümənin dərəcəsinə və hansı mərhələdə olduğuna bağlıdır. Müalicə, çürümənin dişin nə qədərini təsir etdiyinə və dişin strukturuna zərər verməsinə görə fərqli ola bilər. Əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
1. Fluorid Müalicəsi:
Erkən mərhələlərdə olan diş çürüməsini geri qaytarmaq üçün fluorid müalicəsi tətbiq edilə bilər. Fluorid diş minasını gücləndirir və turşulara qarşı daha davamlı edir. Diş həkimi tərəfindən təyin edilən yüksək miqdarda fluoridli məhsullar (jel və ya məhlullar) istifadə edilir.
2. Diş Dolğuları:
Diş çürüməsi dişin səthində boşluqlar yaratdıqda, diş həkimi zədələnmiş diş toxumasını təmizləyir və boşluğu dolğu materialı ilə doldurur. Dolğu materialları kompozit rezin, gümüş amalgam və ya porselen ola bilər.
3. Tac (Kron):
Dişin böyük bir hissəsi çürüdükdə və zəifləmiş olduqda, dişi qorumaq üçün taç (kron) qoyula bilər. Taclar dişin qalan sağlam hissəsini qorumaq və bərpa etmək üçün istifadə edilən örtükdür.
4. Kök Kanal Müalicəsi (Endodontik Müalicə):
Çürük dişin pulpasına (sinir və qan damarları) çatdıqda, diş infeksiyaya uğrayır. Bu halda dişin pulpası çıxarılır, kök kanalları təmizlənir və dolğu ilə doldurulur. Kök kanal müalicəsi dişi qorumağa və çıxarılmasının qarşısını almağa kömək edir.
5. Diş Çıxarılması:
Diş çox ciddi şəkildə çürümüş və bərpa edilə bilməz vəziyyətdədirsə, dişin çıxarılması tələb oluna bilər. Diş çıxarıldıqdan sonra boşluğu bərpa etmək üçün implant, körpü və ya protezlər təyin edilə bilər.
Diş Çürüməsinin Qarşısının Alınması
Diş çürüməsinin qarşısını almaq üçün ağız gigiyenasına diqqət yetirmək və müntəzəm olaraq diş həkiminə müraciət etmək vacibdir. Diş çürüməsinin qarşısını almaq üçün bəzi önləyici tədbirlər:
Daimi Diş Fırçalamaq və Diş İpi İstifadə Etmək:
Gündə iki dəfə fluoridli diş pastası ilə dişləri fırçalamaq və diş ipi istifadə etmək dişlərdəki ərp və bakteriyaların təmizlənməsinə kömək edir.
Şəkərli Qidalardan Uzaq Durmaq:
Şəkərli və nişastalı qidaların istifadəsini məhdudlaşdırmaq və ya qida qəbulundan sonra dişləri fırçalamaq çürümə riskini azaldır.
Fluoridli Məhsullardan İstifadə Etmək:
Fluoridli diş pastası və ağız yaxalayıcıları istifadə etmək diş minasını gücləndirir və çürüməyə qarşı qoruma təmin edir.
Müntəzəm Diş Həkimi Yoxlamaları:
Hər altı ayda bir diş həkiminə müraciət etmək və peşəkar diş təmizliyi etdirmək çürümənin erkən aşkarlanmasına və qarşısının alınmasına kömək edir.
Su İlə Dişləri Təmizləmək:
Yeməkdən sonra su içmək və ya ağızı su ilə yaxalamaq ağızdakı qida qalıqlarını və turşuları təmizləməyə kömək edir.
Nəticə
Diş çürüməsi, dişlərin sağlamlığı üçün ciddi bir təhlükədir, lakin ağız gigiyenasına diqqət yetirərək və müntəzəm diş həkimi yoxlamaları ilə qarşısını almaq mümkündür. Çürümənin erkən mərhələlərində müalicə olunması dişlərin daha çox zədələnməsinin qarşısını alır və ağız sağlamlığını qorumağa kömək edir.
