1. Hormonal Üsullar
Hormonal kontraseptivlər yumurtlamanı (ovulyasiya) dayandıraraq, spermanın yumurta ilə qarşılaşmasını önləyərək və ya uşaqlıq boynundakı seliyi qalınlaşdıraraq hamiləlik ehtimalını azaldır.
Oral Kontraseptivlər (Həb şəklində doğum nəzarət həbləri):
Kombinə Həblər: Östrojen və progesteron hormonlarını ehtiva edən həblər. Yumurtlamanı dayandırır və uşaqlıq boynundakı seliyi qalınlaşdırır. Gündəlik istifadə edilməlidir.
Mini Həb (Progestin Həb): Yalnız progestin hormonu ehtiva edir. Yumurtlamanı dayandırır və uşaqlıq seliyinin qalınlaşmasını təmin edir.
Doğum Nəzarət Yaması (Patch): Hər həftə dəriyə yapışdırılan yama şəklindədir və östrojen və progestin hormonları ifraz edir. Üç həftə boyunca hər həftə yeni yamaq istifadə olunur, dördüncü həftədə isə yamaqsız günlər olur.
Vaginal Halqa (NuvaRing): Östrojen və progestin ehtiva edən kiçik, çevik bir halqadır və vaginaya yerləşdirilir. Hər üç həftədən bir dəyişdirilir.
İnyeksiya (Doğum Nəzarət İynəsi): Üç ayda bir dəfə vurulan progestin inyeksiyasıdır (məsələn, Depo-Provera). Yumurtlamanı dayandırır və uşaqlıq seliyini qalınlaşdırır.
Hormonal İmplant: Üst qolun dərisi altına yerləşdirilən kiçik, çubuq şəklində bir implantdır. 3-5 il ərzində progestin ifraz edərək yumurtlamanı dayandırır və uşaqlıq seliyini qalınlaşdırır.
2. İntrauterin Üsullar (İUDs)
İntrauterin cihazlar (IUD) hamiləliyin qarşısını almaq üçün uşaqlıq daxilinə yerləşdirilir.
Mis İUD (Mis Spiral, Paragard): Uşaqlıq daxilində mis ifraz edən cihazdır. Mis spermanın hərəkət etməsini çətinləşdirir və onları məhv edir. Hormonal təsiri yoxdur və 10-12 il müddətində effektivdir.
Hormonal İUDs (Mirena, Skyla və s.): Progestin hormonu ifraz edən IUD-lərdir. Yumurtlamanı dayandırmasa da, uşaqlıq seliyini qalınlaşdırır və endometriumun qalınlaşmasını önləyir. 3-7 il müddətində təsirlidir.
3. Bariyer Üsulları
Bariyer üsulları spermanın yumurtaya çatmasını fiziki olaraq önləyir.
Prezervativlər (Kişi və Qadın Prezervativləri):
Kişi Prezervativi: Latex və ya poliuretan materialdan hazırlanan və cinsi əlaqə zamanı penisin üzərinə taxılan kondomdur. Həm hamiləlikdən, həm də cinsi yolla keçən xəstəliklərdən (CYBH) qoruyur.
Qadın Prezervativi: Vaginaya yerləşdirilən yumşaq poliuretan bir borudur. Kişi prezervativi kimi, həm hamiləlikdən, həm də CYBH-lərdən qoruyur.
Diyafram və Servikal Qapaq: Spermanın uşaqlıq boynuna daxil olmasını fiziki olaraq önləyən cihazlardır. Sperm öldürücü (spermisid) ilə birlikdə istifadə edilə bilər.
Spermisidlər: Spermanı öldürən kimyəvi maddələrdir və krem, jel, köpük və ya süpozituar şəklində mövcuddur. Əsasən digər üsullarla birlikdə istifadə edilir.
4. Təbii Üsullar
Təbii üsulların təsiri, qadının bədənindəki fizioloji dəyişiklikləri və menstrual dövrü izləyərək hamiləlikdən qorunmağa əsaslanır.
Təqvim Metodu (Ritm Metodu): Qadının yumurtlama dövrlərini izləyərək, doğurgan günlərdə cinsi əlaqədən qaçmağı nəzərdə tutur.
Bazal Bədən Temperaturu Metodu: Yumurtlamanın yaxınlaşdığını müəyyən etmək üçün hər gün bazal bədən temperaturunu izləyərək hamiləlikdən qorunma.
Servikal Selik Metodu: Servikal seliyin konsistensiyasını izləyərək doğurgan günləri müəyyən etmək.
Çəkinmə (Koitus İnterruptus): Ejakulyasiya (boşalma) olmadan cinsi əlaqəni dayandırmaq. Təsirli olmaya bilər, çünki ejakulyasiyadan əvvəl də sperma mövcud ola bilər.
5. Daimi (Cərrahi) Üsullar
Bu üsullar qalıcıdır və adətən daha çox uşaq sahibi olmaq istəməyən şəxslər üçün uyğundur.
Qadınlarda Sterilizasiya (Tubal Ligasiya): Fallop borularının bağlanması və ya kəsilməsi ilə yumurtanın sperm ilə görüşməsi önlənir. Əməliyyat tələb edir.
Kişilərdə Sterilizasiya (Vazektomiya): Spermanın daşındığı vas deferens borusunun kəsilməsi ilə spermanın ejakulyata keçməsi önlənir. Sadə bir prosedurdur və qalıcıdır.
6. Təcili Kontrasepsiya
Təcili kontrasepsiya arzuolunmaz cinsi əlaqədən sonra istifadə edilir.
Təcili Kontraseptiv Həb (Postpill və s.): Levonorgestrel və ya ulipristal asetat tərkibli təcili həblərdir. Cinsi əlaqədən sonra 72 saat ərzində istifadə edilməlidir.
Mis IUD: Təcili kontrasepsiya kimi istifadə edildikdə, qorunmayan cinsi əlaqədən sonra 5 gün ərzində yerləşdirilə bilər və hamiləliyin qarşısını alır.
Doğuşa Nəzarət Üsulunun Seçilməsi
Doğuşa nəzarət üsulunun seçilməsi şəxsin yaşına, sağlamlıq vəziyyətinə, arzuolunan təsir müddətinə, şəxsi üstünlüklərə və yan təsirlərinə görə fərqlənir. Ən uyğun üsulu seçmək üçün bir həkim və ya cinsi sağlamlıq mütəxəssisi ilə məsləhətləşmək tövsiyə olunur.
