Döş Xərçənginin Növləri
Döş xərçəngi fərqli növlərə malikdir və xərçəngin başladığı toxuma növünə və yayıldığı yerə görə təsnif edilir. Əsas döş xərçəngi növləri aşağıdakılardır:
Duktal Karcinoma in Situ (DCIS):
Bu növ xərçəng döşün süd kanallarında başlayır və kanalların daxilində məhdudlaşır. Bu mərhələdə xərçəng hüceyrələri kanallardan kənara yayılmır və erkən diaqnoz qoyularsa müalicəsi daha uğurludur.
İnvaziv Duktal Karcinoma (IDC):
Döş xərçənginin ən yayılmış növüdür. IDC döşün süd kanallarında başlayır, lakin zamanla kanallardan kənara yayılaraq ətraf toxumalara və limfa düyünlərinə metastaz edə bilər.
İnvaziv Lobular Karcinoma (ILC):
Bu növ döş xərçəngi süd vəzilərində (lobullarda) başlayır və ətraf toxumalara yayılır. ILC, IDC-dən daha az yaygındır, lakin yayılma meyli göstərə bilər.
İltihablı Döş Xərçəngi:
Nadir, lakin çox aqressiv bir döş xərçəngi növüdür. Döş dərisində iltihab əlamətləri, qızartı, şişkinlik və istilik kimi simptomlarla müşahidə olunur. Bu növ xərçəng tez inkişaf edir və digər döş xərçəngi növlərindən fərqli olaraq döşdə kütlə meydana gətirmir.
Paget Xəstəliyi (Paget's Disease):
Döşün məmə ucu və ətrafındakı dəridə başlayan nadir bir xərçəng növüdür. Məmə ucunda qızartı, qaşınma, soyulma və ya iltihablanma kimi əlamətlərlə özünü göstərə bilər.
Döş Xərçənginin Səbəbləri
Döş xərçənginin dəqiq səbəbləri tam olaraq bilinməsə də, bir çox faktor bu xəstəliyin yaranmasına təsir edə bilər. Bu faktorlar genetik, hormonal və ətraf mühitlə bağlı amillər ola bilər. Əsas səbəblər aşağıdakılardır:
Genetik Yox:
Döş xərçənginin irsi meyli olan ailələrdə, xüsusilə BRCA1 və BRCA2 kimi gen mutasiyaları olan insanlarda döş xərçəngi riski daha yüksəkdir. Bu genlər bədəndəki hüceyrələrin düzgün bölünməsini tənzimləyir və mutasiya etdikdə xərçəng riskini artırır.
Yaş:
Yaş artdıqca döş xərçənginə tutulma riski də artır. Xəstəlik əsasən 50 yaşdan yuxarı qadınlarda daha çox rast gəlinir.
Hormonal Faktorlar:
Estrogen və progesteron kimi qadın hormonlarının yüksək səviyyədə olması xərçəng riskini artıra bilər. Uzun müddət hormon terapiyası keçmiş qadınlar və ya erkən menstruasiya görən qadınlar risk altında ola bilər.
Həyat Tərzi və Ətraf Mühit Faktorları:
Siqaret çəkmək, spirtli içkilərin həddindən artıq istifadəsi, az fiziki aktivlik və qeyri-sağlam qidalanma döş xərçəngi riskini artıra bilər.
Radiasiya məruz qalma da risk faktorlarından biridir.
Ailə Tarixi:
Ailədə döş xərçəngi olan qadınların bu xəstəliyə tutulma riski daha yüksəkdir. Xüsusilə birinci dərəcəli qohumlarda döş xərçəngi olan insanlarda bu risk artır.
Reproduktiv Tarix:
Uşaqlı doğum yaşı daha gec olan qadınlar və heç uşaq sahibi olmayan qadınlar risk altındadır.
Döş Xərçənginin Simptomları
Döş xərçənginin simptomları erkən mərhələdə çox nəzərə çarpmaya bilər. Əsas simptomlar döşdə və ya məmə ucunda dəyişikliklər kimi görünə bilər. Əsas əlamətlər bunlardır:
Döşdə Kütlə və ya Qabarıqlıq:
Döşdə hiss edilən kütlə və ya qabarıqlıq döş xərçənginin ən yaygın əlamətidir. Bu kütlə ağrısız ola bilər və ya bərk bir quruluşa sahib ola bilər.
Döşdə Şişkinlik və ya Deformasiyalar:
Döşlərin ölçüsündə və ya formasında dəyişiklik, xüsusilə asimmetriya kimi əlamətlər xərçəngin bir göstəricisi ola bilər.
Məmə Ucunun Çəkilməsi və ya İltihabı:
Məmə ucunun içəri doğru çəkilməsi, qızarması, soyulması və ya iltihablanması döş xərçənginin əlaməti ola bilər.
Məmə Ucundan Axıntı:
Xüsusilə qanlı və ya şəffaf axıntı məmə ucundan gəlirsə, bu, xərçəngin əlaməti ola bilər.
Döş Dərisində Dəyişikliklər:
Döş dərisinin qızarması, qalınlaşması, portağal qabığına bənzər görünüşü, xərçəngin əlamətlərindən biri ola bilər.
Döşdə və ya Qoltuqaltında Şişmiş Limfa Düyünləri:
Xərçəng limfa düyünlərinə yayıldıqda qoltuqaltı bölgəsində şişlik və ağrı hiss oluna bilər.
Döş Xərçənginin Diaqnozu
Döş xərçəngi erkən mərhələdə aşkarlanarsa, müalicə şansları daha yüksəkdir. Diaqnoz üçün aşağıdakı üsullar istifadə olunur:
Mammografiya:
Mammografiya döş toxumasının rentgen görüntüsünü çəkərək döşdəki kütlələri və anormallıqları aşkar edir. Döş xərçəngini erkən mərhələdə aşkarlamaq üçün ən təsirli testlərdən biridir.
Ultrasəs Müayinəsi:
Döşdəki kütlələrin maye və ya bərk olduğunu müəyyən etmək üçün ultrasəs istifadə edilə bilər. Bu, xüsusilə mammografiya ilə birlikdə istifadə edildikdə daha təsirli olur.
Biyopsiya:
Şübhəli kütlədən toxuma nümunəsi götürülərək mikroskop altında incələnir. Bu, xərçəngin varlığını və növünü dəqiq müəyyən etmək üçün ən etibarlı üsuldur.
MRİ (Magnetik Rezonans Görüntüləmə):
MRİ, döşdəki anormal dəyişiklikləri daha dəqiq göstərmək üçün istifadə olunur və bəzi hallarda xərçəngin yayılma dərəcəsini müəyyən etmək üçün aparılır.
Döş Xərçənginin Müalicəsi
Döş xərçənginin müalicəsi xərçəngin növünə, mərhələsinə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə bağlı olaraq fərqlənə bilər. Əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
1. Cərrahi Müdaxilə:
Lumpektomiya: Xərçəngli kütlənin və ətrafdakı toxumaların çıxarılması.
Mastektomiya: Bütün döşün və ya bəzi hallarda ətraf toxumaların çıxarılması.
