Ekzemanın səbəbləri:
Ekzemanın dəqiq səbəbi tam olaraq bilinmir, lakin bir çox faktor bu xəstəliyin inkişafına təsir edir:
1. Genetik meyllik:
Ailəsində ekzema, astma və ya allergik rinit (bəhər) olan insanlarda ekzema riski daha yüksəkdir. Bu genetik meyllik, dərinin təbii baryer funksiyasını pozaraq onu daha həssas və quru hala gətirir.
2. İmmun sisteminin həddindən artıq reaksiyası:
Ekzema, immun sistemin bəzi tetikleyici maddələrə qarşı həddindən artıq reaksiya verməsi ilə əlaqələndirilir. Bu reaksiyalar, dəridə iltihaba və qaşıntıya səbəb olur.
3. Dərinin qoruyucu baryerinin pozulması:
Dərinin üst təbəqəsi normalda dərinin nəmli qalmasını təmin edir və xarici maddələrin dəridən keçməsinin qarşısını alır. Lakin ekzema olan insanlarda bu baryer zəiflədiyi üçün dəri daha quru və həssas olur, bu da iltihaba və infeksiyalara səbəb ola bilər.
4. Ətraf mühit faktorları:
Dəriyə təsir edən quru hava, temperatur dəyişiklikləri, deterjanlar, sabunlar, kimyəvi maddələr və bəzi qidalara qarşı həssaslıq ekzemanı alovlandıra bilər.
5. Allergenlər:
Bəzi allergenlər (məsələn, polen, toz gənələri, heyvan tükləri) ekzemanı tetikleyə bilər. Qida allergiyaları da bəzi uşaqlarda ekzema simptomlarını ağırlaşdıra bilər.
Ekzemanın simptomları:
Ekzema simptomları müxtəlif yaş qruplarında fərqli ola bilər, lakin ümumi simptomlar aşağıdakılardır:
Qaşıntı:
Ekzemanın ən əsas simptomu qaşıntıdır. Qaşıntı adətən dəridə qızartı və iltihab yaranmadan əvvəl başlaya bilər. Qaşınma, dərini daha da zədələyərək infeksiyaların yaranmasına səbəb ola bilər.
Qızartı və iltihab:
Dəridə qızarmış, iltihablı sahələr meydana çıxır. Bu nahiyələrdə iltihab dərin və ağrılı ola bilər.
Quru və qabıqlanan dəri:
Dəridə quruluq və qabıqlanma yaranır. Dəri çatlayaraq qanaya bilər, xüsusən də uzun müddət qaşındıqdan sonra.
Suluqlu yaralar:
Ağır hallarda dəridə suluq və ya qabarcıqlar əmələ gələ bilər. Bu suluqlar bəzən partlayır və qabıqlanmış yaralara çevrilə bilər.
Dərinin qalınlaşması və sərtləşməsi:
Xroniki ekzema hallarında dəri qalınlaşa və sərtləşə bilər (likenifikasiya adlanır). Bu, dərinin uzun müddət qaşınmasına və zədələnməsinə cavab olaraq yaranır.
Ekzemanın növləri:
Ekzemanın bir neçə fərqli növü vardır, hər biri fərqli səbəblərdən yaranır:
1. Atopik dermatit:
Atopik dermatit, ekzemanın ən yaygın növüdür və çox vaxt genetik meylliklə əlaqələndirilir. Xüsusilə uşaqlarda baş verir və qaşıntı, qızartı və quru dəri ilə xarakterizə olunur. Atopik dermatit allergiya, astma və ya rinitlə əlaqəli ola bilər.
2. Kontakt dermatit:
Kontakt dermatit, dərinin müəyyən maddələrə təmasından sonra yaranır. İki növü vardır:
Allergik kontakt dermatit: Dərinin allergik reaksiyası nəticəsində yaranır (məsələn, nikel, bəzi kosmetik vasitələr).
Qıcıqlandırıcı kontakt dermatit: Sabunlar, deterjanlar və ya kimyəvi maddələrdən qaynaqlanan qıcıqlanma nəticəsində yaranır.
3. Numulyar ekzema:
Numulyar ekzema, dəridə dairəvi və ya oval formalı, pullu ləkələrlə xarakterizə olunan ekzema növüdür. Dəri quru və qızarır, bu da qaşıntıya səbəb olur.
4. Seboreik dermatit:
Seboreik dermatit, yağlı dəridə, xüsusilə saç dərisində, qaşlar və üz bölgəsində görünən bir ekzema növüdür. Körpələrdə "beşik qapağı" kimi tanınan bir formada baş verə bilər.
5. Staz dermatit:
Xroniki qan dövranı problemi olan insanlarda, xüsusilə ayaqlarda baş verən dermatit növüdür. Dəridə şişkinlik, qızartı və iltihab müşahidə edilir.
Ekzemanın müalicəsi:
Ekzemanın tam müalicəsi yoxdur, lakin simptomları idarə etmək və dərinin vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün müxtəlif müalicə üsulları mövcuddur. Aşağıda ekzemanın müalicəsində istifadə olunan əsas metodlar verilmişdir:
1. Nəmləndirici kremlər və losyonlar:
Dərinin nəmliyini qorumaq üçün müntəzəm olaraq nəmləndirici kremlər və losyonlar istifadə etmək çox vacibdir. Bu, dərinin quru qalmasını və qaşıntının qarşısını alır.
2. Topikal kortikosteroidlər:
Kortikosteroid kremlər və məlhəmlər, ekzema alovlanmalarını azaltmaq və iltihabı idarə etmək üçün geniş istifadə olunur. Bu dərmanlar xüsusilə qaşıntını və qızartını azaldır.
3. Antihistaminlər:
Qaşıntını azaltmaq üçün antihistamin dərmanları istifadə edilə bilər. Bu dərmanlar allergik reaksiyaları da idarə etməyə kömək edir.
4. Kalsinörin inhibitorları:
Topikal immunomodulyatorlar (məsələn, takrolimus və pimekrolimus) ekzemanın müalicəsində istifadə edilə bilər. Bu dərmanlar, kortikosteroidlərdən fərqli olaraq, dərinin immun reaksiyasını azaltmaq üçün istifadə edilir.
5. Antibiotiklər və ya antifungal dərmanlar:
İnfeksiyalaşmış ekzema hallarında antibiotiklər və ya göbələk əleyhinə dərmanlar istifadə edilə bilər. Xüsusilə dəridəki qabıqlanmış və irinli sahələrdə infeksiya varsa, bu dərmanlar faydalıdır.
6. Fototerapiya (işıq terapiyası):
Uzunmüddətli və xroniki ekzema hallarında ultrabənövşəyi (UV) işıq terapiyası istifadə edilə bilər. Fototerapiya dəridəki iltihabı və qaşıntını azaltmağa kömək edir.
7. İmmunosupressantlar:
Xroniki və şiddətli ekzema hallarında immunosupressant dərmanlar (məsələn, siklosporin) istifadə edilə bilər. Bu dərmanlar immun sistemin həddindən artıq fəaliyyətini basdıraraq ekzemanı idarə edir.
Ekzemanın qarşısını alma yolları:
Ekzemanın qarşısını almaq üçün tetikleyici faktorları müəyyən etmək və onları idarə etmək vacibdir. Aşağıda ekzemanın təkrar yaranmasının qarşısını almaq üçün bəzi məsləhətlər verilmişdir:
Dərinin nəmləndirilməsi: Gündəlik olaraq nəmləndirici kremlərdən istifadə edin, xüsusən də dərini yuduqdan sonra dərhal nəmləndirmək çox vacibdir.
Allergenlərdən uzaq durmaq: Ekzemanı tetikleyen allergenlərdən (məsələn, toz, polen, bəzi qidalar) uzaq durmaq simptomları azaltmağa kömək edə bilər.
Kimyəvi maddələrdən uzaq durmaq: Sabunlar, deterjanlar və bəzi kosmetik vasitələr ekzemanı pisləşdirə bilər. Bu məhsullardan uzaq durmaq və dərini həssas təmizləyicilərlə təmizləmək məsləhətdir.
Qıcıqlandırıcı paltarlar geyinməmək: Sintetik və ya yun kimi qıcıqlandırıcı parçalardan hazırlanan paltarlar dərini daha çox qıcıqlandıra bilər. Bunun əvəzinə pambıq kimi yumşaq və nəfəs alan parçalardan istifadə etmək faydalıdır.
Stressi idarə etmək: Stress, ekzemanı tetikleyen bir faktor ola bilər, buna görə stress idarəetmə texnikalarından istifadə etmək simptomları azaltmağa kömək edə bilər.
Nəticə:
Ekzema, dəridə quru, qaşıntılı və iltihablı sahələrə səbəb olan xroniki bir dəri xəstəliyidir. Hər yaşda baş verə bilən bu vəziyyətin tam müalicəsi olmasa da, müasir müalicə üsulları ilə simptomlar idarə edilə bilər. Ekzema ilə yaşamaq bəzən çətin ola bilər, lakin dərinin düzgün baxımı və uyğun müalicə ilə alovlanmaların qarşısını almaq və ya şiddətini azaltmaq mümkündür. Əgər ekzema simptomları pisləşirsə və ya həyat keyfiyyətinə ciddi təsir edirsə, bir dermatoloqa müraciət etmək vacibdir.