1. Diabet Mellitus
Diabet bədəndə insulin hormonu istehsalı və ya istifadəsi ilə bağlı problemlərdən qaynaqlanan xroniki bir xəstəlikdir. İki əsas növü var:
Tip 1 diabet: Pankreasın insulin istehsal edən beta hüceyrələrinin otoimmün hücum nəticəsində məhv olması ilə xarakterizə olunur. Tip 1 diabet adətən uşaqlıqda və ya erkən yetkinlikdə diaqnoz edilir və müalicə insulin inyeksiyaları ilə həyata keçirilir.
Tip 2 diabet: Bədən hüceyrələrinin insulinə qarşı müqaviməti və ya pankreasın kifayət qədər insulin istehsal edə bilməməsi nəticəsində yaranır. Adətən yaşlılarda meydana gəlir, lakin son zamanlarda daha gənc yaş qruplarında da müşahidə olunur. Müalicə həyat tərzi dəyişiklikləri, dərmanlar və bəzi hallarda insulin inyeksiyalarını əhatə edir.
2. Tiroid Xəstəlikləri
Tiroid bezi bədənin metabolizmasını tənzimləyən hormonlar istehsal edir. Tiroid xəstəlikləri tiroid hormonlarının çox və ya az istehsalından qaynaqlana bilər:
Hipotiroidizm: Tiroid bezinin kifayət qədər tiroid hormonu istehsal etməməsi nəticəsində yaranır. Ən çox yayılmış səbəbi Hashimoto tiroiditi adlı otoimmün xəstəlikdir. Müalicə adətən tiroid hormonu əlavələri ilə həyata keçirilir.
Hipertiroidizm: Tiroid bezinin çox tiroid hormonu istehsal etməsi ilə xarakterizə olunur. Ən yayılmış səbəbləri Qrevs xəstəliyi və tiroid nodülləridir. Müalicə dərmanlar, radioaktiv yod terapiyası və bəzi hallarda cərrahi müdaxiləni əhatə edir.
Tiroid nodülləri və tiroid xərçəngi: Tiroiddə anormal kütlələrin əmələ gəlməsidir və bu nodüllər bədxassəli ola bilər. Diaqnoz üçün tiroid ultrasəs və biopsiya istifadə olunur. Müalicə cərrahiyyə, radioaktiv yod və ya hormon terapiyasını əhatə edə bilər.
3. Adrenal Bez Xəstəlikləri
Adrenal bezlər böyrəklərin üstündə yerləşir və kortizol, aldosteron və adrenalin kimi hormonlar istehsal edir. Adrenal bezlərlə bağlı bəzi ümumi xəstəliklər:
Kuşinq Sindromu: Bədənin çox miqdarda kortizol hormonu istehsal etdiyi bir vəziyyətdir. Bu, steroid dərmanlarının uzun müddət istifadəsi və ya adrenal və ya hipofiz bezində şişlər səbəbindən ola bilər. Müalicə səbəbə görə fərqlənir və cərrahiyyə, radiasiya və ya dərman terapiyasını əhatə edə bilər.
Addison Xəstəliyi: Adrenal bezlərin kifayət qədər kortizol və aldosteron istehsal etmədiyi otoimmün xəstəlikdir. Müalicə adətən hormon əvəzedici terapiyanı əhatə edir.
Feokromositoma: Adrenal bezdə adrenalin və ya noradrenalin hormonlarını çox istehsal edən nadir, adətən bədxassəli olmayan bir şişdir. Müalicə adətən cərrahi müdaxiləni tələb edir.
4. Hipofiz Bezi Xəstəlikləri
Hipofiz bezi bədənin "master bez"i olaraq bilinən və digər endokrin bezlərin fəaliyyətini tənzimləyən hormonlar istehsal edən bir bezdir.
Akromeqaliya və Gigantizm: Hipofiz bezinin çox miqdarda böyümə hormonu istehsal etməsi ilə xarakterizə olunur. Akromeqaliya yetkinlik dövründə baş verir, gigantizm isə uşaqlıqda. Müalicə cərrahiyyə, radiasiya və dərman terapiyasını əhatə edə bilər.
Hipofiz adenoması: Hipofiz bezindəki xoşxassəli şişlərdir. Bu şişlər hormon ifrazını artıraraq müxtəlif hormonal pozğunluqlara səbəb ola bilər. Müalicə cərrahiyyə, radiasiya və ya dərmanlarla həyata keçirilir.
5. Polikistik Over Sindromu (PCOS)
PCOS qadınların yumurtalıqlarında kistlərin əmələ gəlməsi, menstrual dövr pozğunluqları, akne, hirsutizm (artıq tüklənmə) və infertilite ilə xarakterizə olunan endokrin bir xəstəlikdir. Müalicə simptomlara görə fərqlənir və dərman müalicəsi, pəhriz və həyat tərzi dəyişikliklərini əhatə edə bilər.
6. Paratiroid Xəstəlikləri
Paratiroid bezləri qan kalsium səviyyələrini tənzimləyir. Paratiroid xəstəliklərindən biri hiperparatiroidizmdir ki, bu da paratiroid hormonunun çox istehsalı ilə xarakterizə olunur və qan kalsium səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olur. Müalicə cərrahi müdaxilə və ya dərman terapiyasını əhatə edə bilər.
7. Metabolik Sindrom
Metabolik sindrom insulin müqaviməti, yüksək qan şəkəri, hipertoniya, piylənmə və dislipidemiya (qan yağları pozğunluğu) kimi bir neçə metabolik pozğunluğun birgə olmasını ehtiva edir. Bu vəziyyət ürək xəstəlikləri və diabet riskini artırır. Müalicə pəhriz, fiziki aktivlik, dərmanlar və həyat tərzi dəyişikliklərini əhatə edir.
Endokrinoloji xəstəliklər mürəkkəb və çoxşaxəlidir. Diaqnoz və müalicə fərdi xəstəliyin növünə və xəstənin klinik vəziyyətinə görə dəyişir. Belə problemlər varsa, endokrinoloqla məsləhətləşmək vacibdir.
