İnfertilitenin Növləri
Primer İnfertilite:
Cütlüyün heç vaxt hamilə qalmağı bacarmadığı vəziyyət.
Sekonder İnfertilite:
Cütlüyün daha əvvəl hamilə qaldığı, lakin sonrakı cəhdlərdə hamilə qala bilmədiyi vəziyyət.
Qadınlarda İnfertilitenin Səbəbləri
Ovulyasiya Pozğunluqları:
Ovulyasiya, yumurtalıqdan yetişmiş yumurtanın sərbəst buraxılmasıdır. Ovulyasiya pozğunluqları qadınlarda ən çox rast gəlinən infertilite səbəbidir.
Polikistik Over Sindromu (PCOS): Yumurtalıqlarda çoxlu kiçik kistaların əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur və hormon balanssızlığına səbəb olur.
Hipotalamus və Hipofiz Problemləri: Hormonların düzgün işləməməsi (məsələn, prolaktin səviyyələrinin yüksək olması, hipotalamus disfunksiyası).
Premature Ovarian Insufficiency (Erkən Yumurtalıq Yetməzliyi): Yumurtalıqların 40 yaşdan əvvəl fəaliyyətini dayandırması.
Uterin və Fallop Borusu Problemləri:
Fallop Borusu Tıxanması və ya Zədələnməsi: Yumurtanın spermlə görüşməsinə və ya mayalanmış yumurtanın uşaqlığa köçməsinə mane ola bilər.
Endometrioz: Endometrial toxumanın uşaqlıqdan kənarda böyüməsi, iltihab və bitişmələrə səbəb ola bilər.
Uterin Fibroidlər və Poliplər: Uşaqlıq içərisində və ya divarında böyüyən xoşxassəli şişlər və ya toxuma çıxıntıları.
Hormonal Problemlər:
Hormonal balanssızlıqlar, məsələn, östrojen və progesteron səviyyələrinin dəyişməsi ovulyasiyaya və uşaqlığın hazırlanmasına təsir göstərə bilər.
Digər Səbəblər:
Yaş: Yaş artdıqca yumurtalıq ehtiyatı və yumurta keyfiyyəti azalır.
Pelvik İltihabi Xəstəlik (PID): Cinsi yolla keçən infeksiyalar nəticəsində pelvik bölgədə iltihab.
İmmun Sistem Problemləri: Bəzi hallarda, qadın bədənində spermlərə və ya mayalanmış yumurtaya qarşı immun reaksiyalar ola bilər.
Kişilərdə İnfertilitenin Səbəbləri
Sperm Problemləri:
Aşağı Sperm Sayı (Oligospermiya): Spermin sayının normaldan az olması.
Spermin Hərəkət Problemləri (Astenospermiya): Spermin hərəkət qabiliyyətinin zəif olması.
Abnormal Sperm Şəkli (Teratospermiya): Anormal formalı sperm hüceyrələri.
Azospermiya: Ejakulyatda sperm hüceyrələrinin olmaması.
Hormon Problemləri:
Hipofiz və hipotalamusun düzgün işləməməsi nəticəsində meydana gələn hormonal çatışmazlıqlar (testosteron səviyyəsinin aşağı olması kimi).
Testikulyar Problemlər:
Varikosel: Xayalıqlarda olan damarların genişlənməsi və testikulyar istiliyi artıraraq spermin keyfiyyətini azalda bilər.
Kriptorxidizm: Yumurtalıqların normal olaraq xayalığa enməməsi.
Testikulyar Yaralanmalar və Xəstəliklər: Mumps orxiti, testis torsiyonu kimi.
Cinsi Funksiya Problemləri:
Erektil Disfunksiya: Erektsiyanın təmin edilməsi və ya saxlanmasında çətinlik.
Ejakulyasiya Problemləri: Retrograd ejakulyasiya, erkən boşalma və ya digər ejakulyasiya problemləri.
Genetik Faktorlar:
Klinefelter Sindromu kimi genetik xəstəliklər kişilərdə infertiliteyə səbəb ola bilər.
Ekoloji və Həyat Tərzi Faktorları:
Siqaret Çəkmək, Alkoqol İstehlakı və Narkotik Maddələr: Sperm keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər.
Həddindən artıq istilik və kimyəvi təsirlər: Testis istiliyinin artması və ya zəhərli kimyəvi maddələrlə təmas spermin keyfiyyətini azalda bilər.
İnfertilitenin Diaqnostikası
İnfertilitenin diaqnozu cütlüyün hər iki tərəfini əhatə edən bir neçə test və müayinədən ibarətdir:
Qadınlar üçün Testlər:
Ovulyasiya Testləri: Hormon səviyyələrini izləmək üçün qan testləri və bazal bədən temperaturu kimi testlər.
Ultrasonoqrafiya: Yumurtalıqlar, fallop boruları və uşaqlığın strukturunu qiymətləndirmək üçün.
Histerosalpingoqrafiya (HSG): Fallop borularının keçiriciliyini və uşaqlıq boşluğunu yoxlamaq üçün kontrastlı rentgen müayinəsi.
Laparoskopiya: Endometrioz, bitişmələr və ya digər pelvik problemləri aşkarlamaq üçün.
Kişilər üçün Testlər:
Sperma Analizi: Spermin sayı, hərəkəti və morfologiyası qiymətləndirilir.
Hormon Testləri: Testosteron, FSH və LH səviyyələri.
Genetik Testlər: Klinefelter sindromu kimi genetik anormallıqları yoxlamaq üçün.
Testikulyar Biopsiya: Sperm istehsalını yoxlamaq üçün.
İnfertilitenin Müalicəsi
İnfertilitenin müalicəsi səbəblərə və fərdi vəziyyətlərə görə dəyişir. Əsas müalicə üsulları:
Dərman Müalicəsi:
Ovulyasiya Stimulyatorları: Klomifen sitrat, letrozol və ya gonadotropinlər qadınlarda ovulyasiyanı təşviq etmək üçün istifadə olunur.
Hormonal Dəstək: Hipofiz və hipotalamus problemi olan kişilər və qadınlar üçün hormonal müalicə.
Cərrahi Müalicə:
Endometriozun, Fibroidlərin və ya Fallop Borusu Problemlərinin Cərrahi Müalicəsi: Reproduktiv sistemin struktur problemlərini aradan qaldırmaq üçün.
Varikosel Cərrahiyyəsi: Kişilərdə varikoseli düzəltmək və sperma keyfiyyətini artırmaq üçün.
Yardımçı Reproduktiv Texnologiyalar (ART):
Intrauterin İnseminasiya (IUI): Sperm hüceyrələrinin uşaqlıq boşluğuna birbaşa yeridilməsi.
In Vitro Fertilizasiya (IVF): Yumurtanın laboratoriyada spermlə mayalandırılması və embrionun uşaqlığa yerləşdirilməsi.
İntrasitoplazmik Sperm İnyeksiyası (ICSI): Tək bir sperm hüceyrəsinin birbaşa yumurtanın içərisinə inyeksiya edilməsi (IVF-in bir növü).
Həyat Tərzi Dəyişiklikləri və Dəstək Müalicəsi:
Qidalanma və Çəki İdarəsi: Sağlam çəki saxlamaq və balanslı qidalanma reproduktiv sağlamlığı yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər.
Siqaret və Alkoqolun Tərgidilməsi: Bunlar sperm və yumurta keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər.
Psixoloji Dəstək və Məsləhət: Sonsuzluq emosional və psixoloji stressə səbəb ola biləcəyi üçün.
