Eqzemanın Səbəbləri
Eqzemanın dəqiq səbəbi bilinmir, lakin bir neçə amilin xəstəliyin inkişafında rol oynadığı düşünülür:
Genetik Yatkınlıq:
Atopik dermatit ailə üzvlərində olan insanlarda daha çox müşahidə olunur. Genetik faktorlar, dəri baryerinin pozulması və immun sistemin həddindən artıq reaksiya verməsi ilə nəticələnə bilər.
İmmun Sistemin Reaksiyası:
İmmun sistemin bəzi allergenlərə və ya qıcıqlandırıcılara həddindən artıq reaksiya verməsi eqzemaya səbəb ola bilər. Bu reaksiyalar dəridə iltihaba və qaşıntıya səbəb olur.
Dəri Baryerinin Pozulması:
Eqzemalı insanların dərisində təbii nəmləndirici faktorlardan (NMF) azalma və lipid təbəqəsinin zəifləməsi müşahidə olunur, bu da dərinin qurumasına və allergenlərin, mikrobların daxil olmasına imkan verir.
Ətraf Mühit Faktorları:
Duman, polen, toz gənələri, heyvan tükü, bəzi qida maddələri, sabunlar, parfümler və kimyəvi maddələr eqzemanın alovlanmasına səbəb ola bilər.
Stress və Emosional Faktorlar:
Stress, eqzema simptomlarını artıran bir faktor olaraq görülür. Emosional stress və gərginlik eqzemada alovlanmalara səbəb ola bilər.
Eqzemanın Əlamətləri
Eqzema simptomları xəstəliyin şiddətinə və yerləşdiyi yerə görə dəyişə bilər. Əsas əlamətlər bunlardır:
Dəri Qaşıntısı: Qaşıntı eqzemanın ən əsas əlamətidir və gecələr daha şiddətli ola bilər.
Qızartı və İltihab: Xüsusilə dərinin quru və sərt olduğu yerlərdə (məsələn, dirsəklərin içəri hissəsi, diz arxası, bilək və ya boyun) qızartı və iltihab.
Quru və Pullanan Dəri: Dəri quru, çatlamış və pullanan səthlər yaradır.
Dəridə Kalınlaşma (Likenifikasiya): Uzun müddət davam edən qaşınma və cızılma dəridə qalınlaşma və sərtləşməyə səbəb ola bilər.
Su Kabarcıkları və Açıqlar: Kəskin hallarda dəridə kiçik su kabarcıkları və ya açıq yaralar görünə bilər.
İnfeksiya: Eqzema lezyonları infeksiyaya həssas ola bilər və bakterial, viral və ya göbələk infeksiyalarına yol aça bilər.
Eqzemanın Növləri
Eqzema müxtəlif formalarda meydana gələ bilər və hər birinin özünəməxsus səbəbləri, simptomları və müalicə yanaşmaları vardır:
Atopik Dermatit: Ən çox yayılmış eqzema növüdür və genetik faktorlarla əlaqədardır. Əsasən uşaqlarda görülür və allergik xəstəliklərlə birlikdə inkişaf edir.
Kontakt Dermatit: Dəri ilə təmas edən maddələrə (allergenlər və ya qıcıqlandırıcılar) qarşı yaranan bir növdür. İki növə ayrılır:
Allergik Kontakt Dermatit: Allergenlərlə təmasdan sonra meydana gəlir.
Qıcıqlandırıcı Kontakt Dermatit: Kimyəvi maddələr, sabunlar və ya təmizləyici vasitələrlə təmas nəticəsində meydana gəlir.
Seboreik Dermatit: Xüsusilə yağ bezləri ilə zəngin olan bölgələrdə (məsələn, saç dərisi, üz, sinə) iltihab və pullanma ilə xarakterizə olunur.
Dishidrotik Dermatit: Əsasən əllərin və ayaqların içində qaşıntılı su kabarcıqları şəklində meydana gəlir.
Nummulyar Dermatit: Sikkə şəkilli qırmızı, pullu ləkələrlə xarakterizə olunur və adətən qış aylarında yaranır.
Eqzemanın Diaqnostikası
Eqzemanın diaqnozu əsasən tibbi tarix, fiziki müayinə və bəzən laboratoriya testlərinə əsaslanır:
Tibbi Tarix və Fiziki Müayinə:
Həkim, xəstənin simptomlarını, tibbi tarixini və ailə tarixi haqqında məlumatları öyrənir. Fiziki müayinə zamanı dərinin quruluğu, qızartı, iltihab və qaşıntı əlamətləri qiymətləndirilir.
Dəri Testləri:
Patch Test: Kontakt dermatitin səbəbini müəyyən etmək üçün istifadə olunur. Müəyyən allergenlər yamaqlar vasitəsilə dərinin müəyyən yerlərinə tətbiq edilir və 48-72 saat sonra reaksiya yoxlanılır.
Laboratoriya Testləri:
Qan testləri bəzən allergik xəstəlikləri və ya eqzemanın səbəbini araşdırmaq üçün istifadə edilir (IgE səviyyəsi).
Eqzemanın Müalicəsi
Eqzemanın müalicəsi əsasən dərinin nəmliyini təmin etmək, iltihabı azaltmaq və qaşıntını idarə etmək məqsədi daşıyır. Müalicə üsulları xəstəliyin növünə, şiddətinə və səbəbinə görə dəyişir:
Dəri Baxımı və Nəmləndirici Krem İstifadəsi:
Nəmləndirici Kremlər və Losyonlar: Dərini nəmləndirmək üçün emolyentlər və ya nəmləndirici kremlər müntəzəm olaraq istifadə edilməlidir. Quru dərini qorumaq və çatlamasını önləmək üçün hipoalerjenik nəmləndiricilər seçilməlidir.
Topikal Steroidlər:
İltihabı və qaşıntını azaltmaq üçün istifadə edilən kortikosteroid kremlər və ya məlhəmlər (məsələn, hidrokortizon, betametazon). Yalnız həkim nəzarəti altında və məhdud müddət ərzində istifadə edilməlidir.
Topikal Kalsineurin İnhibitorları:
Kortikosteroidlərə alternativ olaraq istifadə edilə bilən iltihab əleyhinə kremlər (məsələn, takrolimus, pimekrolimus). Xroniki eqzemanın idarə olunmasında faydalıdır.
Antihistaminlər:
Qaşıntını azaltmaq üçün ağızdan qəbul edilən antihistaminlər (məsələn, setirizin, difenhidramin) istifadə edilə bilər.
İmmunomodulyatorlar və Bioloji Dərmanlar:
Şiddətli hallarda və ya digər müalicələrə cavab verməyən xəstələrdə sistemik immunosupressivlər (məsələn, siklosporin) və ya bioloji dərmanlar (məsələn, dupilumab) istifadə edilə bilər.
Fototerapiya (İşıq Terapiyası):
Xüsusilə şiddətli və ya xroniki hallarda dəridə iltihabı azaltmaq üçün ultrabənövşəyi işıq (UVB və ya UVA) terapiyası tətbiq oluna bilər.
İnfeksiyanın Müalicəsi:
İnfeksiyalaşmış eqzema lezyonlarının müalicəsi üçün antibiotiklər və ya antifungal dərmanlar təyin edilə bilər.
Alternativ Müalicə Yanaşmaları:
Probiyotiklər, omega-3 yağ turşuları və digər təbii müalicə metodları bəzi hallarda istifadə edilə bilər, lakin həkimlə məsləhətləşilməlidir.
Eqzemanın Qarşısını Alma Yolları
Dəri Baxımını Yaxşılaşdırmaq: Müntəzəm olaraq nəmləndirici kremlər və losyonlar istifadə etmək və qıcıqlandırıcı maddələrdən çəkinmək.
Qıcıqlandırıcılardan və Allergenlərdən Qaçınmaq: Toz gənələri, sabunlar, parfümler və bəzi qidalar kimi potensial qıcıqlandırıcılardan və allergenlərdən uzaq durmaq.
İsti Duşdan Çəkinmək: İsti su dərini quruda bilər, buna görə də ilıq su ilə qısa müddətlik duşlar alınmalıdır.
Nəfəs Alan Paltarlar Geyinmək: Pambıq və digər təbii liflərdən olan rahat paltarlar geyinmək.
Stressin İdarə Edilməsi: Stressi azaltmaq üçün meditasiya, yoga və ya digər rahatlama texnikalarından istifadə etmək.
Nəticə
Eqzema, ciddi qaşıntı, qızartı və quru dəri ilə xarakterizə olunan xroniki bir dəri xəstəliyidir. Düzgün diaqnoz, müalicə və profilaktik tədbirlər eqzemanın simptomlarını yüngülləşdirə və xəstəliyin idarə olunmasına kömək edə bilər. Əgər eqzema simptomlarınız varsa, bir dermatoloqla məsləhətləşmək vacibdir.
