Səbəbləri və Risk Faktorları
GERX, aşağı ezofageal sfinkter (LES) adlanan əzələnin düzgün bağlanmaması nəticəsində yaranır. Normalda LES qida borusu ilə mədə arasında yerləşir və qida mədəyə keçəndən sonra bağlanaraq qida və turşunun qida borusuna geri qayıtmasının qarşısını alır. Ancaq LES zəiflədikdə və ya düzgün bağlanmadıqda, mədə turşusu qida borusuna qayıda bilər. GERX-in inkişafına səbəb olan əsas faktorlar aşağıdakılardır:
Yemək Vərdişləri və Diyeta: Yağlı və ədviyyatlı qidalar, turşulu içkilər, kofein, şokolad, nanə, spirt və qazlı içkilər LES-i zəiflədə bilər və reflü riskini artırır.
Obezlik: Artıq çəki qarın içi təzyiqi artıraraq mədə turşusunun qida borusuna geri qayıtmasına səbəb ola bilər.
Hamiləlik: Hamiləlik zamanı hormonal dəyişikliklər və qarın içi təzyiqin artması LES-in zəifləməsinə səbəb ola bilər.
Siqaret Çəkmək: Siqaret çəkmək LES-in funksiyasını pozur və reflü riskini artırır.
Hiatal Herniya: Diafraqmada mədənin bir hissəsinin qida borusuna keçməsinə səbəb olan bir qüsur olan hiatal herniya reflü riskini artırır.
Medikamentlər: Bəzi dərmanlar (məsələn, aspirin, qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanlar, bəzi qan təzyiqi dərmanları) LES-i zəiflədə bilər.
Stress və Hərəkətsizlik: Uzun müddət hərəkətsiz qalmaq, xüsusilə yatmaq və ya oturmaq, mədə turşusunun qida borusuna geri axmasını asanlaşdırır.
Simptomları
GERX-in simptomları xəstənin ağırlığından və reflü tezliyindən asılı olaraq fərqli ola bilər. Ən çox rast gəlinən simptomlar bunlardır:
Qıcqırma (Heartburn): Sinədə, xüsusilə yeməkdən sonra və ya gecələr yatarkən hiss edilən yanma hissi. Bu hiss, mədə turşusunun qida borusuna qayıtmasından qaynaqlanır.
Turşu Dadı və Yaşma (Regurgitasiya): Mədə turşusu və ya yeməyin ağıza və ya boğaza geri gəlməsi.
Udqunmada Çətinlik (Disfagiya): Qida borusunda daralma və ya spazm nəticəsində udqunmada çətinlik və ağrı.
Boğaz Ağrısı və Səsdə Dəyişikliklər: Xroniki reflü nəticəsində boğazda yanma, qıcıqlanma və səsdə dəyişikliklər meydana gələ bilər.
Xroniki Öskürək və Ağızda Acı Dad: Mədə turşusu tənəffüs yollarına qayıtdıqda öskürək, nəfəs darlığı və ağızda acı dad hissi yarana bilər.
Sinə Ağrısı: Sinə ağrısı tez-tez infarktla qarışdırıla bilər, lakin GERX-in səbəb olduğu ağrı ümumiyyətlə yeməkdən sonra və ya yatarkən daha çox hiss olunur.
Müalicə Yolları
GERX müalicəsi xəstənin simptomlarının ağırlığından asılı olaraq dəyişir. Müalicə üsulları aşağıdakılardır:
Həyat Tərzi Dəyişiklikləri:
Qidalanma Vərdişlərinin Dəyişdirilməsi: Yağlı, ədviyyatlı və turşulu qidalardan uzaq durmaq, kofein və spirt qəbulunu məhdudlaşdırmaq, kiçik porsiyalarla tez-tez yemək.
Çəki İdarəsi: Artıq çəki varsa, çəki itirmək qarın içi təzyiqi azalda və LES-in funksiyasını yaxşılaşdıra bilər.
Siqaretin Tərgidilməsi: Siqaret LES-in zəifləməsinə səbəb ola bilər, buna görə də tərgidilməsi tövsiyə olunur.
Yatarkən Başın Yüksəldilməsi: Yatarkən başın yastıqla bir az yüksəldilməsi mədə turşusunun qida borusuna geri qayıtmasının qarşısını ala bilər.
Dərman Müalicəsi:
Antasidlər: Mədə turşusunu neytrallaşdırmaq üçün istifadə edilən dərmanlardır. Onlar tez rahatlama təmin edə bilər, lakin uzunmüddətli müalicə üçün uyğun deyillər.
H2 Reseptor Antagonistləri: Mədə turşusu istehsalını azaltmaq üçün istifadə edilir. Simptomları yüngülləşdirmək üçün 12 saata qədər təsir göstərə bilər.
Proton Pompası İnhibitorları (PPİ): Mədə turşusu istehsalını effektiv şəkildə azaltmaq üçün istifadə olunur və uzunmüddətli təsirə malikdir.
Prokinetiklər: Mədə boşalmasını sürətləndirərək reflü riskini azalda bilər.
Endoskopik və Cərrahi Müdaxilə:
Fundoplikasiya: LES-i gücləndirmək üçün mədə toxumasının qida borusu ətrafında sarılması prosedurudur.
Endoskopik Prosedurlar: Endoskopik üsullarla LES-in daraldılması və ya mədə-yemək borusu arasındakı açının düzəldilməsi.
Fəsadlar
GERX müalicə edilmədikdə aşağıdakı ciddi fəsadlara səbəb ola bilər:
Ezofagit: Qida borusunun selikli qişasının iltihabı və ya eroziyası.
Barrett Ezofagusu: Qida borusu selikli qişasının zədələnməsi və dəyişməsi nəticəsində yaranan və ezofagus xərçənginin inkişaf riskini artıran bir vəziyyətdir.
Qida Borusu Strikturu: Qida borusunun daralması nəticəsində udqunma çətinliyi və ağrı.
Tənəffüs Problemləri: Xroniki öskürək, bronxit, astma və səs tellərində dəyişikliklər.
Nəticə
Gastroezofageal reflü xəstəliyi (GERX), düzgün müalicə və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə effektiv şəkildə idarə oluna biləcək bir həzm sistemi xəstəliyidir. GERX-in simptomlarını və ağırlaşmalarını azaltmaq üçün erkən diaqnoz və uyğun müalicə vacibdir. Həyat tərzi dəyişiklikləri, dərman müalicəsi və bəzi hallarda cərrahi müdaxilə xəstələrin həyat keyfiyyətini artırmağa və xəstəliyin qarşısını almağa kömək edə bilər.
