Səbəbləri
Hipertiroidizm müxtəlif səbəblərdən qaynaqlana bilər. Əsas səbəblər aşağıdakılardır:
Graves Xəstəliyi: Hipertiroidizmin ən çox rast gəlinən səbəbidir. Graves xəstəliyi otoimmün bir xəstəlikdir; bu halda immun sistem tiroid vəzini hədəf alaraq onun həddindən artıq hormon ifraz etməsinə səbəb olur.
Toksik Nodüler Guatr (Multinodüler Guatr): Tiroid vəzindəki nodüllər (qabarıqlıqlar) müstəqil olaraq tiroid hormonu ifraz edərək hipertiroidizmə səbəb ola bilər.
Toksik Adenoma: Tiroid vəzindəki bir nodülün hormon ifraz etməsi nəticəsində yaranan hipertiroidizm formasıdır.
Tiroidit: Tiroid vəzinin iltihablanması nəticəsində qısa müddət ərzində hormonların çox ifraz olunması baş verə bilər. Tiroidit adətən keçicidir, lakin müəyyən müddət simptomlara səbəb ola bilər.
Yodun Həddindən Artıq Qəbulu: Yod, tiroid hormonlarının sintezində iştirak edir və yodun həddindən artıq qəbulu (məsələn, yod tərkibli dərmanlar və ya kontrast vasitələri ilə) hipertiroidizmə səbəb ola bilər.
Hormon Dərmanlarının Yanlış İstifadəsi: Hipotiroidizmi olan xəstələrdə tiroid hormon dərmanlarının həddindən artıq dozası hipertiroidizm simptomlarına səbəb ola bilər.
Tiroid Şişləri: Nadirdir, lakin bəzi hallarda tiroid şişləri (xərçəng) də hipertiroidizmə səbəb ola bilər.
Simptomları
Hipertiroidizmin simptomları xəstənin yaşından, xəstəliyin ağırlığından və tiroid hormonlarının səviyyəsindən asılı olaraq fərqli ola bilər. Ən çox rast gəlinən simptomlar aşağıdakılardır:
Yorğunluq və Zəiflik: Davamlı yorğunluq hissi və əzələ zəifliyi.
Arıqlama: Artan iştaha baxmayaraq sürətli və izah olunmayan çəki itkisi.
Sürətli və ya Qüsursuz Ürək Döyüntüsü (Taxikardiya): Ürək ritminin sürətlənməsi və ya çarpıntı hissi.
Tərləmə və İsti Dözümsüzlük: İsti mühitlərə qarşı həssaslıq, həddindən artıq tərləmə və isti dözümsüzlük.
Titrləmə (Tremor): Əllərdə və ya barmaqlarda incə titrəmə.
Sinirlilik, Həyəcan və Anksiyete: Artan sinirlilik, əsəbilik, yuxusuzluq və narahatlıq.
Diareya və Həzm Problemləri: Bağırsaq fəaliyyətində sürətlənmə nəticəsində ishal və həzm problemləri.
Göz Problemləri: Graves xəstəliyi zamanı gözlərin irəli çıxması (ekzoftalmiya), göz quruluğu və göz ətrafında ağrı.
Menstrual Düzənsizliklər: Qadınlarda menstruasiya dövrlərinin azalması və ya düzensizliklər.
Sümüklərdə Zəiflik və Osteoporoz: Tiroid hormonlarının həddindən artıq ifrazı sümük toxumasının zəifləməsinə səbəb ola bilər.
Nəfəs Darlığı və Yuxu Problemləri: Tez-tez nəfəs alma, nəfəs darlığı və yuxu pozğunluqları.
Diaqnostika
Hipertiroidizmin diaqnozu bir neçə addımda həyata keçirilir və əsasən laboratoriya testləri və görüntüləmə üsullarına əsaslanır:
Fiziki Müayinə: Həkim, tiroidin ölçüsünü, düyünlərini və digər potensial əlamətləri yoxlayır. Ürək ritmi və reflekslər də qiymətləndirilə bilər.
Qan Testləri:
TSH (Tiroid Stimuləedici Hormon) Səviyyəsi: Hipertiroidizmdə TSH səviyyəsi adətən azalmışdır.
T3 və T4 Səviyyələri: T3 (triiodotironin) və T4 (tiroksin) hormonlarının səviyyələri yüksəlmiş olur.
Radioaktiv Yod Tutma Testi: Tiroidin yodu necə qəbul etdiyini yoxlamaq üçün istifadə edilir. Graves xəstəliyi kimi hipertiroidizm növlərinin diaqnozunda kömək edir.
Tiroid Sintigrafiyası: Tiroidin şəkilini çəkmək və aktiv nodülləri müəyyən etmək üçün istifadə edilən bir görüntüləmə metodudur.
Ultrasəs Müayinəsi: Tiroiddəki düyünlərin ölçüsünü və strukturlarını qiymətləndirmək üçün istifadə edilə bilər.
Antikor Testləri: Graves xəstəliyi diaqnozunda tiroglobulin antikorları (TgAb) və tiroid peroksidaza antikorları (TPOAb) yoxlanılır.
Müalicə Yolları
Hipertiroidizmin müalicəsi xəstəliyin səbəbindən, ağırlığından və xəstənin yaşından asılı olaraq fərqli ola bilər. Müalicə üsulları aşağıdakılardır:
Dərman Müalicəsi:
Antitiroid Dərmanlar: Methimazole və ya propylthiouracil (PTU) kimi dərmanlar tiroidin hormon istehsalını azaldır. Bu dərmanlar adətən qısa müddətli və ya uzun müddətli müalicə üçün istifadə edilir.
Beta-Blokerlər: Ürək döyüntüsünü və simptomları azaltmaq üçün istifadə edilir. Bu dərmanlar birbaşa tiroid hormonlarına təsir etməsə də, simptomları idarə etməkdə kömək edir.
Radioaktiv Yod Terapiyası: Radioaktiv yod tiroid hüceyrələrini məhv edir və hormon istehsalını azaldır. Bu üsul uzunmüddətli müalicə hesab olunur və adətən bir doza ilə hipertiroidizmi idarə etmək mümkündür. Lakin, hipotiroidizmə səbəb ola bilər və hormon replasmanı tələb edə bilər.
Cərrahi Müdaxilə (Tiroidektomiya): Tiroid vəzinin qismən və ya tamamilə çıxarılması əməliyyatıdır. Ağır hallarda, böyük guatr və ya şübhəli düyünlər olduqda cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Cərrahiyyə sonrası hipotiroidizm riski var və hormon əvəzedici terapiya tələb oluna bilər.
Həyat Tərzi Dəyişiklikləri:
Düzgün Qidalanma: Tiroid sağlamlığını dəstəkləyən yod tərkibli qidaların qəbulu (məsələn, dəniz məhsulları), lakin həddindən artıq yod qəbulundan çəkinmək tövsiyə olunur.
Stressin İdarə Edilməsi: Yoga, meditasiya və digər rahatlama üsulları sinir sistemi və metabolizmi sakitləşdirməyə kömək edə bilər.
Qəhvə və Stimulantlardan Uzaq Durmaq: Kofein və digər stimulantsız içkilərdən çəkinmək.
Nəticə
Hipertiroidizm ciddi, lakin idarəolunan bir tiroid vəz xəstəliyidir. Erkən diaqnoz və uyğun müalicə ilə hipertiroidizmin simptomlarını idarə etmək və xəstəliyin komplikasiyalarının qarşısını almaq mümkündür. Xəstələrin müntəzəm tibbi nəzarətdə olması və həkim tərəfindən təyin olunan müalicə planına ciddi riayət etməsi vacibdir.
