Əsas İnkişaf Pozğunluğu Növləri
Autizm Spektri Pozğunluğu (ASP):
Təsviri: Autizm spektri pozğunluğu sosial qarşılıqlı əlaqədə çətinliklər, kommunikasiya problemləri və məhdud maraqlar və təkrarlanan davranışlarla xarakterizə olunan bir inkişaf pozğunluğudur. ASP, spektr şəklində, yəni yüngül simptomlardan şiddətli simptomlara qədər dəyişən bir sıra əlamətləri əhatə edir.
Simptomlar: Göz təması qurmamaq, nitq və dil ləngiməsi, sosial siqnalları anlamamaq, məhdud maraqlar, təkrarlanan davranışlar (məsələn, əl çırpma, sallanma).
Müalicə: Davranış terapiyası (ABA), danışma terapiyası, iş terapiyası, təhsil müdaxilələri və bəzi hallarda dərman müalicəsi.
Diqqət Eksikliyi və Hiperaktivlik Pozğunluğu (DEHB):
Təsviri: DEHB diqqət, impuls nəzarəti və hiperaktivlikdə çətinliklər ilə xarakterizə olunan bir sinir inkişafı pozğunluğudur.
Simptomlar: Diqqətini cəmləməkdə çətinlik, asanlıqla yayındırılma, impulsivlik, həddindən artıq danışma, gözləməkdə çətinlik çəkmək və sabit oturmaqda çətinlik.
Müalicə: Dərmanlar (məsələn, stimulantlar), davranış terapiyası, valideynlərin təlimi, təhsil müdaxilələri və fərdi tədris proqramları.
Spesifik Öyrənmə Pozğunluqları (Dismeniya, Diskalkuliya, Disleksiya):
Təsviri: Oxuma, yazma, hesablama və ya digər akademik bacarıqlarda çətinliklərə səbəb olan pozğunluqlar. Hər bir öyrənmə pozğunluğu fərqli beyin proseslərində problemlərdən qaynaqlanır.
Simptomlar: Disleksiya (oxuma və yazmada çətinlik), dismeniya (yazıda çətinlik), diskalkuliya (riyaziyyat bacarıqlarında çətinlik).
Müalicə: Fərdi tədris proqramları, xüsusi təhsil xidmətləri, nitq terapiyası, iş terapiyası, əlavə dərs dəstəyi.
Əqli Geri Qalmışlıq (Əqli İnkişaf Pozğunluğu - ƏİP):
Təsviri: Əqli inkişaf pozğunluğu intellektual funksiyaların və gündəlik həyat bacarıqlarının əhəmiyyətli dərəcədə ləngiməsi və ya azalması ilə xarakterizə olunur. ƏİP, orta intellekt səviyyəsinin xeyli aşağı olması və adaptiv davranışda əhəmiyyətli pozuntular ilə müəyyən edilir.
Simptomlar: Yavaş intellektual inkişaf, akademik bacarıqlarda çətinlik, sosial və gündəlik fəaliyyətlərdə məhdudiyyətlər.
Müalicə: Fərdi təhsil proqramları, davranış terapiyası, iş terapiyası, ailə dəstəyi və məsləhət xidməti.
Motor Bacarıqlarının İnkişafı Pozğunluqları (Dispraksiya):
Təsviri: Dispraksiya incə və ya kobud motor bacarıqlarının inkişafında çətinliklərlə xarakterizə olunan bir pozğunluqdur. Uşaqların hərəkətləri koordinasiya etməkdə və planlamaqda çətinlik çəkir.
Simptomlar: Yürüşdə qeyri-sabitlik, düymə düymələməkdə, yazmaqda və ya oyun oynamaq kimi motor fəaliyyətlərdə çətinlik.
Müalicə: Fiziki terapiya, iş terapiyası, koqnitiv-davranış terapiyası.
Danışma və Dil Pozğunluqları:
Təsviri: Danışma və dil inkişafında çətinliklərlə xarakterizə olunur. Dil inkişafı pozğunluğu, uşağın nitqi, dili başa düşmə və istifadə etmədə çətinlik çəkməsi ilə nəticələnir.
Simptomlar: Gec danışmağa başlama, qrammatik səhvlər, nitq səslərində problemlər, söz ehtiyatının kasad olması.
Müalicə: Danışma və dil terapiyası, kommunikasiya təlimi.
Autizmə Qohum Pozğunluqlar (Asperger Sindromu):
Təsviri: Asperger sindromu, autizm spektrinin bir hissəsi sayılan və əsasən sosial qarşılıqlı əlaqədə çətinliklərlə xarakterizə olunan bir pozğunluqdur, lakin nitq və intellektual funksiyalar adətən normaldır.
Simptomlar: Sosial əlaqədə çətinliklər, məhdud maraqlar, rutinlərə bağlılıq.
Müalicə: Davranış terapiyası, sosial bacarıqların inkişafı, mütəxəssis dəstəyi.
İnkişaf Pozğunluqlarının Diaqnozu və Müalicəsi
Diaqnoz Prosesi:
Mütəxəssis Qiymətləndirməsi: Psixoloq, psixiatr, pediatr, nevroloq və digər mütəxəssislərin qiymətləndirməsi vacibdir.
Müayinə və Testlər: Psixoloji testlər, nitq və dil qiymətləndirmələri, koqnitiv funksionallıq testləri, genetik testlər (lazım olduqda).
Valideyn və Müəllim Müşahidələri: Evdə və məktəbdə uşaq davranışları ilə bağlı müşahidələr və geri bildirimlər diaqnoz prosesinə kömək edə bilər.
Müalicə və Müdaxilə Yanaşmaları:
Davranış Terapiyası: Əsasən ABA (Applied Behavior Analysis - Tətbiqi Davranış Analizi) kimi metodlardan istifadə edilir.
Danışma və Dil Terapiyası: Dil və kommunikasiya bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi üçün.
İş Terapiyası və Fiziki Terapiya: Motor bacarıqları və gündəlik fəaliyyətlərdə müstəqilliyi artırmaq üçün.
Təhsil Müdaxilələri: Fərdi tədris proqramları (Individualized Education Programs - IEPs) və xüsusi təhsil xidmətləri.
Dərman Müalicəsi: DEHB kimi bəzi pozğunluqların simptomlarını idarə etmək üçün dərmanlar təyin oluna bilər.
Valideyn Təlimi və Dəstəyi: Valideynlərə inkişaf pozğunluğu olan uşaqlarla necə işləmək və onlara necə dəstək olmaq barədə məlumat verilir.
Erkən Müdaxilənin Əhəmiyyəti:
Erkən müdaxilə inkişaf pozğunluğu olan uşaqlar üçün son dərəcə vacibdir. Erkən yaşda başladılan terapiya və müalicələr uşağın inkişafında əhəmiyyətli irəliləyişlər təmin edə bilər və həyat keyfiyyətini artıra bilər.
Psixoloji Dəstək və Məsləhət:
İnkişaf pozğunluqları olan uşaqların və onların ailələrinin emosional və sosial ehtiyaclarını qarşılamada psixoloji dəstək vacibdir.
