İşemik Kolitin Səbəbləri
İşemik kolit bağırsağa gedən qan axınının azalması və ya kəsilməsi nəticəsində baş verir. Əsas səbəblər aşağıdakılardır:
Arterial Damarların Tıxanması və ya Daralması:
Ateroskleroz: Arteriyaların divarında yağ və xolesterin yığılması səbəbindən arteriyaların daralması.
Tromb və ya Emboliya: Arteriya və ya venaların tromb (qan laxtası) və ya emboliya (qan laxtasının bir yerə ilişməsi) ilə tıxanması.
Hipotoniya və ya Hipovolemiya:
Qan təzyiqinin kəskin azalması və ya qan həcminin azaldığı hallarda (şok, ağır qanaxma və ya susuzlaşma) bağırsağın qan təchizatı pozula bilər.
Bağırsaqdan Xarici Təzyiq:
Bağırsağa xaricdən təzyiq göstərən herniya, şişlər və ya yara toxuması bağırsağa gedən qan axınının kəsilməsinə səbəb ola bilər.
Dərmanlar və Tibb Prosedurları:
Vazokonstriktor Dərmanlar: Damar daraldıcı dərmanlar (məsələn, dekongestantlar) bağırsaq damarlarını daralda bilər.
Kimyaterapiya və Radioterapiya: Bu müalicələr də bağırsaq qan təchizatını poza bilər.
Kardiyovaskulyar Xəstəliklər:
Aritmiya, ürək çatışmazlığı və ya infarkt bağırsağın qan təchizatını təsir edə bilər.
Hiperkogulyasiya:
Qanın laxtalanma meyli olan xəstəliklər və ya genetik faktorlar.
İşemik Kolitin Əlamətləri
İşemik kolitin simptomları kəskin və ya xroniki olaraq inkişaf edə bilər və bağırsağın hansı hissəsinin təsirləndiyinə görə dəyişə bilər. Əsas əlamətlər bunlardır:
Qarın Ağrısı: Əsasən qarının sol alt küncündə kəskin və ya sıxıcı ağrı.
Qanlı Diareya və ya Nəcisdə Qan: İltihab və bağırsaq toxumasının zədələnməsi nəticəsində bağırsaqdan qanama baş verə bilər.
Bağırsaq Vərdişlərində Dəyişiklik: Qəbizlik, diareya və ya nəcisin formasında dəyişiklik.
Halsızlıq və Yorğunluq: Qan itirilməsi və ya iltihab səbəbindən ümumi zəiflik.
Qızdırma və Ürəkbulanma: Bağırsaqda nekroz və ya infeksiyanın əlamətləri.
Qarın Şişkinliyi və Həzm Pozğunluğu: Qazın yığılması və ya bağırsaqda tıxanıqlıq.
İşemik Kolitin Diaqnostikası
İşemik kolitin diaqnozu üçün bir neçə müayinə və testdən istifadə edilir:
Tibbi Tarix və Fiziki Müayinə:
Həkim, xəstənin simptomlarını, tibbi tarixini və ürək-damar risk faktorlarını öyrənir. Fiziki müayinə zamanı qarın ağrısının olduğu yerlər və digər əlamətlər araşdırılır.
Laboratoriya Testləri:
Qan Testləri: Ağ qan hüceyrələrinin sayı, C-reaktiv protein (CRP) və laktat səviyyələri kimi iltihab və nekroz göstəriciləri yoxlanılır.
Nəcisin Analizi: Nəcisdə qan izləri və infeksiyanın istisna edilməsi üçün istifadə olunur.
Görüntüləmə Metodları:
Bilgisayarlı Tomoqrafiya (BT) Angioqrafiya: Bağırsaq qan damarlarının vəziyyətini və qan axını qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.
Ultrasonoqrafiya və ya Doppler: Damarların qan axınını və bağırsaq divarının qalınlaşmasını yoxlamaq üçün.
MRT Angioqrafiya: Daha dəqiq və detalı görüntüləmə üçün istifadə oluna bilər.
Kolonoskopiya və ya Sigmoidoskopiya:
Kolonun daxili divarının endoskopik müayinəsi iltihab, xoralar və ya nekroz əlamətlərini təsdiqləmək üçün istifadə edilir. Biopsiya nümunəsi də götürülə bilər.
Biopsiya:
Bağırsaq toxumasının mikroskop altında öyrənilməsi işemiyanın dəqiq səbəblərini müəyyən etmək üçün faydalıdır.
İşemik Kolitin Müalicəsi
İşemik kolitin müalicəsi xəstəliyin səbəbindən, şiddətindən və komplikasiyalarından asılıdır. Əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
Farmakoloji Müalicə:
Maye və Elektrolitlər: Damar daxili maye terapiyası və elektrolit balansının bərpası dehidrasiya və şok riskini azaltmaq üçün.
Antibiotiklər: İnfeksiya riskini azaltmaq və nekrotik toxumanın qarşısını almaq üçün.
Ağrı Kəsicilər: Ağrının idarə edilməsi üçün ağrı kəsicilər istifadə edilə bilər.
Vazodilatatorlar: Damarların genişlənməsini və qan axınının yaxşılaşdırılmasını təşviq edən dərmanlar.
Qeyri-Farmakoloji Müalicə:
Diyet Dəyişiklikləri: Həzm sisteminə minimum yük verən maye pəhrizi və yüngül qidalanma tərzləri.
Müalicəvi Dəyişikliklər və Stressin İdarə Edilməsi: Xüsusilə xroniki işemiya hallarında stressin idarə olunması və həyat tərzi dəyişiklikləri vacibdir.
Cərrahi Müdaxilə:
Ağır işemik kolit və ya bağırsaq nekrozu hallarında cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Perforasiya, qanaxma və ya tıxanıqlıq hallarında bağırsaq rezeksiyası (zədələnmiş hissənin çıxarılması) və ya kolostomiya aparıla bilər.
İşemik Kolitin Proqnozu
İşemik kolitin proqnozu xəstəliyin şiddətinə, müalicəyə cavabına və komplikasiyaların mövcudluğuna bağlıdır:
Kəskin İşemik Kolit: Əgər erkən diaqnoz qoyulub müalicə olunarsa, xəstələrdə əksər hallarda tam sağalma mümkündür. Lakin bağırsaq nekrozu və perforasiyası olan hallarda ölüm riski yüksəkdir.
Xroniki İşemik Kolit: Xroniki formaların idarə olunması daha çətindir və uzunmüddətli müalicə və həyat tərzi dəyişiklikləri tələb oluna bilər.
Ağırlaşmalar: Bağırsaq perforasiyası, sepsis, yoğun bağırsağın daralması və ya tıxanıqlığı kimi ağırlaşmalar proqnozu pisləşdirə bilər.
İşemik Kolitin Qarşısını Alma Yolları
Sağlam Ürək-Damar Sistemini Qorumaq: Aterosklerozun qarşısını almaq üçün xolesterin səviyyəsini nəzarət altında saxlayın, qan təzyiqinizi idarə edin və siqaretdən uzaq durun.
Fiziki Aktivlik və Sağlam Çəki Saxlamaq: Ürək-damar sağlamlığını yaxşılaşdırmaq üçün müntəzəm fiziki aktivliklə məşğul olun və sağlam çəki qoruyun.
Qidalanma: Liflə zəngin, az yağlı və az natriumlu bir pəhriz ürək-damar sistemini və bağırsaq sağlamlığını dəstəkləyir.
Dərmanları Doğru İstifadə Edin: Damar daraldıcı dərmanları yalnız həkim təlimatı ilə istifadə edin.
Düzenli Həkim Müayinələri: Xüsusilə yaşlı insanlar və ürək-damar xəstəlikləri riski yüksək olanlar müntəzəm olaraq müayinə olunmalıdırlar.
Nəticə
İşemik kolit ciddi və potensial olaraq həyati təhlükə yarada bilən bir xəstəlikdir. Erkən diaqnoz və müalicə, ağırlaşmaların qarşısının alınmasında və xəstənin yaşam keyfiyyətinin qorunmasında mühüm rol oynayır. Əgər işemik kolitin əlamətlərini hiss edirsinizsə, dərhal bir həkimə müraciət edin.
