Kolitin Növləri
İnfeksion Kolit: Bakteriyalar, viruslar və ya parazitlərdən qaynaqlanan kolit növüdür. Salmonella, Shigella, Escherichia coli (E. coli) və ya Clostridium difficile kimi bakterial infeksiyalar yoğun bağırsaqda iltihab yarada bilər.
İltihablı Bağırsaq Xəstəlikləri (İBX): İmmun sistemin bağırsaq mukozasına hücum etməsi ilə xarakterizə olunan otoimmün xəstəliklərdir.
Ülserativ Kolit: Kolonun və rektumun daxili təbəqəsində xroniki iltihab və xora (yara) əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur.
Kron Xəstəliyi: Həzm sisteminin hər hansı bir hissəsini təsir edə bilən və bağırsaq divarının bütün təbəqələrini iltihablandıran xroniki iltihabi xəstəlikdir.
İşemik Kolit: Bağırsağın qan təchizatının pozulması nəticəsində bağırsaq divarının iltihablanması. Əsasən yaşlı insanlarda rast gəlinir və damarların tıxanması və ya qan axınının azalması səbəbindən yaranır.
Mikroskopik Kolit: Kolonoskopiya zamanı bağırsaq mukozası normal görünsə də, biopsiya zamanı iltihab hüceyrələrinin artdığı müşahidə olunur. İki növə ayrılır:
Kollagenoz Kolit: Bağırsaq divarında kollagen təbəqənin qalınlaşması.
Limfositik Kolit: Bağırsaq mukozasında limfositlərin artması.
Allergik və Qida İntoleransı Koliti: Qida intoleransları və allergik reaksiyalar səbəbindən bağırsaq mukozasının iltihabı.
Dərman İnduksiyalı Kolit: Bəzi dərmanların yan təsiri nəticəsində (antibiotiklər, NSAİİ və s.) bağırsaq mukozasının iltihabı.
Kolitin Əlamətləri
Kolitin simptomları növünə, səbəbinə və şiddətinə görə dəyişə bilər. Əsas simptomlar bunlardır:
Qarın Ağrısı və Kramp: Əsasən qarının alt hissəsində ağrı və spazmlar.
Diareya: Sulu və ya qanlı diareya, tez-tez bağırsaq hərəkətləri ilə müşayiət olunur.
Qanlı Nəcis: Bağırsaq mukozasının zədələnməsi nəticəsində qan nəcisdə görünə bilər.
Şişkinlik və Qaz: Qarında şişkinlik, dolğunluq və qaz yığılması.
İştahsızlıq və Çəki İtirilməsi: Xüsusilə xroniki kolit hallarında iştahsızlıq və çəki itkisi.
Halsızlıq və Yorğunluq: Uzun müddətli iltihab və qan itirilməsi nəticəsində ümumi zəiflik.
Qızdırma və Ürəkbulanma: Xüsusilə infeksion və ya ağır işemik kolit hallarında qızdırma və ürəkbulanma müşahidə edilə bilər.
Kolitin Diaqnostikası
Kolitin diaqnozu xəstənin klinik əlamətlərinə, tibbi tarixinə və müxtəlif laboratoriya və görüntüləmə testlərinə əsaslanır:
Tibbi Tarix və Fiziki Müayinə:
Həkim xəstənin simptomlarını, həyat tərzini, qidalanma vərdişlərini və hər hansı əlaqəli tibbi tarixi öyrənir. Fiziki müayinə zamanı qarın ağrısının olduğu yerlər və digər əlamətlər araşdırılır.
Laboratoriya Testləri:
Qan Testləri: Anemiya, iltihab markerləri (CRP, ESR) və infeksiyanın varlığını yoxlamaq üçün istifadə olunur.
Nəcisin Analizi: Nəcisdə qan izləri, infeksiya və ya parazitlərin varlığını müəyyən etmək üçün istifadə olunur.
Görüntüləmə Metodları:
Bilgisayarlı Tomoqrafiya (BT) və ya MRT: Bağırsaq divarının qalınlaşmasını, nekroz riskini və ya digər komplikasiyaları təyin etmək üçün istifadə olunur.
Ultrasonoqrafiya və ya Doppler: Damarların qan axınını və bağırsaq divarının qalınlaşmasını yoxlamaq üçün.
Endoskopik Müayinələr:
Kolonoskopiya və ya Sigmoidoskopiya: Bağırsağın daxili divarının müayinəsi iltihab, xoralar və ya nekroz əlamətlərini təsdiqləmək üçün istifadə olunur. Biopsiya nümunəsi də götürülə bilər.
Biopsiya:
Kolonoskopiya zamanı alınan biopsiya nümunələri mikroskop altında öyrənilir və iltihabın səbəblərini və növlərini müəyyən etmək üçün istifadə olunur.
Kolitin Müalicəsi
Kolitin müalicəsi xəstəliyin növünə, səbəbinə və simptomların şiddətinə görə fərqlənir. Əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
Farmakoloji Müalicə:
Antibiotiklər: İnfeksion kolit hallarında bakterial infeksiyaların müalicəsi üçün istifadə edilir.
5-Aminosalisilat Dərmanları (5-ASA): Ülserativ kolit və Kron xəstəliyinin idarə olunmasında iltihabı azaltmaq üçün istifadə edilir.
Kortikosteroidlər: Kəskin iltihabın idarə olunması üçün istifadə olunur, lakin uzunmüddətli istifadə zamanı yan təsirləri səbəbindən məhdudlaşdırılır.
İmmunosupressiv Dərmanlar: Otoimmün reaksiyaları idarə etmək üçün istifadə olunur (məsələn, azatioprin, metotreksat).
Bioloji Terapiya: Şiddətli hallarda bioloji agentlər (məsələn, infliksimab, adalimumab) istifadə edilir.
Vazodilatatorlar: İşemik kolit hallarında bağırsaq qan axınının yaxşılaşdırılması üçün.
Qeyri-Farmakoloji Müalicə:
Diyet Dəyişiklikləri: Az lifli, az yağlı və həzm üçün asan olan qidalarla qidalanmaq tövsiyə olunur. Qida intoleransları və allergiyaların idarə edilməsi üçün xüsusi pəhrizlər.
Stressin İdarə Olunması: Psixoloji dəstək, meditasiya, yoga və digər rahatlama üsulları simptomların idarə olunmasında faydalı ola bilər.
Cərrahi Müdaxilə:
Xüsusilə ülserativ kolit və ağır işemik kolit hallarında cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Bağırsaq rezeksiyası (zədələnmiş hissənin çıxarılması) və ya kolostomiya aparıla bilər.
Kolitin Qarşısını Alma Yolları
Sağlam Qidalanma Vərdişləri: Liflə zəngin, meyvə-tərəvəz, tam taxıllar və fermentləşdirilmiş qidalarla zəngin bir pəhriz saxlamaq vacibdir.
İnfeksiyalardan Qaçınmaq: Yaxşı gigiyena və təmiz su mənbələrindən istifadə etmək infeksion kolitin qarşısını almağa kömək edir.
Fiziki Aktivlik: Müntəzəm fiziki fəaliyyət bağırsaq hərəkətlərini yaxşılaşdırır və ümumi sağlamlığı dəstəkləyir.
Stressin İdarə Edilməsi: Stressi azaltmaq üçün meditasiya, yoga və digər rahatlama üsulları ilə məşğul olmaq bağırsaq sağlamlığına faydalıdır.
Müntəzəm Müayinələr: Xüsusilə bağırsaq xəstəlikləri riski yüksək olan insanlarda müntəzəm müayinələr xəstəliyin erkən mərhələdə aşkarlanmasına kömək edə bilər.
Nəticə
Kolit, müxtəlif səbəblərdən qaynaqlanan və ciddi həzm sistemi problemlərinə səbəb ola bilən bir xəstəlikdir. Erkən diaqnoz, düzgün müalicə və profilaktik tədbirlər xəstəliyin idarə olunmasına və ağırlaşmaların qarşısının alınmasına kömək edə bilər. Kolitin simptomlarını hiss etdiyiniz təqdirdə mütləq bir həkimə müraciət edin.
