Narahatlığın Əsas Növləri
Narahatlıq müxtəlif formalarda təzahür edə bilər. Əsas narahatlıq pozğunluğu növləri aşağıdakılardır:
Ümumi Anksiyete Pozğunluğu (GAD):
Bu narahatlıq pozğunluğu davamlı və həddindən artıq narahatlıq ilə xarakterizə olunur. Xəstələr gündəlik fəaliyyətlər, iş, sağlamlıq və ya maliyyə kimi məsələlər barədə uzun müddətli və həddindən artıq narahatlıq yaşaya bilərlər.
Panik Pozğunluğu:
Panik pozğunluğu qəfil və gözlənilməz şəkildə baş verən panik ataklarla xarakterizə olunur. Bu hücumlar zamanı xəstələr ürək döyüntülərinin sürətlənməsi, tərləmə, titrəmə və boğulma hissi kimi simptomlarla qarşılaşa bilərlər.
Sosial Anksiyete Pozğunluğu (Sosial Fobiya):
Sosial anksiyete pozğunluğu ictimai yerlərdə və sosial vəziyyətlərdə həddindən artıq narahatlıq hissi ilə xarakterizə olunur. Bu pozğunluğu olan insanlar başqalarının onları mühakimə edəcəyindən və ya utanc verici bir şey edəcəyindən qorxa bilərlər.
Aqorafobiya:
Aqorafobiya, açıq və ya ictimai yerlərdə olma qorxusudur. Xəstələr evdən çıxmaqdan və ya çox adam olan yerlərdə olmaqdan qorxar və bu vəziyyətlərdən qaçmağa çalışarlar.
Xüsusi Fobiyalar:
Bəzi insanlar müəyyən obyektlərdən və ya vəziyyətlərdən (məsələn, hündürlük, qaranlıq, heyvanlar) həddindən artıq qorxu və narahatlıq hiss edə bilərlər. Bu fobiyalar ciddi narahatlığa və qaçınma davranışına səbəb ola bilər.
Narahatlığın Səbəbləri
Narahatlıq bir çox amillərin birgə təsiri nəticəsində meydana gələ bilər:
Genetik faktorlar:
Narahatlıq pozğunluqları, genetik meyilliklə əlaqələndirilir. Ailəsində narahatlıq və ya digər psixi sağlamlıq pozğunluqları olan insanlarda bu vəziyyətin yaranma riski daha yüksəkdir.
Beyində kimyəvi dəyişikliklər:
Beyindəki kimyəvi maddələr (məsələn, serotonin, dopamin və norepinefrin) arasında balanssızlıq narahatlıq hissinə səbəb ola bilər.
Həyat hadisələri və travmalar:
Uşaqlıq travmaları, stresli həyat hadisələri, fiziki və ya emosional travmalar narahatlıq pozğunluqlarının yaranmasına səbəb ola bilər.
Stress və təzyiq:
Davamlı stress və təzyiqlər (məsələn, iş yerində və ya şəxsi həyatda) narahatlıq hissini artıraraq anksiyete pozğunluqlarına gətirib çıxara bilər.
Sağlamlıq problemləri:
Bəzi xəstəliklər və ya sağlamlıq problemləri (məsələn, tiroid problemləri, ürək xəstəlikləri) narahatlıq simptomlarına səbəb ola bilər.
Narahatlığın Simptomları
Narahatlıq həm fiziki, həm də emosional simptomlarla özünü göstərə bilər:
Fiziki simptomlar:
Ürək döyüntüsünün sürətlənməsi.
Tərləmə və titrəmə.
Nəfəs darlığı və boğulma hissi.
Başgicəllənmə və baş ağrısı.
Mədə narahatlığı və ya ürək bulanması.
Əzələlərdə gərginlik və ağrı.
Yorğunluq və zəiflik.
Psixoloji simptomlar:
Həddindən artıq qorxu və narahatlıq.
Fikirləri nəzarət altında saxlamaqda çətinlik.
Diqqət toplama problemi və ya fikri bir şeyə cəmləşdirməkdə çətinlik.
Qəzəblilik və ya əsəbilik.
Panik ataklar.
Narahatlığın Müalicəsi
Narahatlıq pozğunluqları effektiv müalicə üsulları ilə idarə oluna bilər. Müalicə dərmanlar, psixoterapiya və həyat tərzi dəyişikliklərinin birləşməsi ilə aparılır.
Psixoterapiya:
Koqnitiv-davranış terapiyası (KDT): Narahatlıq pozğunluqlarının müalicəsində ən geniş istifadə edilən psixoterapiya metodudur. Bu terapiyada xəstələr mənfi düşüncə tərzlərini və davranışlarını dəyişdirməyi öyrənir.
Ekspozisiya terapiyası: Bu terapiya narahatlıq doğuran vəziyyətlərlə üzləşməyə və onları idarə etməyə kömək edir.
Dərman müalicəsi:
Antidepresanlar: Seçici serotonin geri alım inhibitorları (SSRI) və serotonin-norepinefrin geri alım inhibitorları (SNRI) narahatlıq pozğunluqlarını müalicə etmək üçün geniş istifadə edilir.
Anksiyolitiklər: Benzodiazepinlər kimi qısa müddətli dərmanlar narahatlıq simptomlarını azaltmaq üçün təyin edilə bilər, lakin uzun müddətli istifadəsi asılılıq riski yarada bilər.
Beta-blokerlər: Ürək döyüntüsü və titrəmə kimi fiziki simptomları azaltmaq üçün istifadə olunur.
Dəstək qrupları və terapiya:
Dəstək qruplarına qatılmaq, narahatlıq yaşayan digər insanlarla təcrübələri bölüşmək və sosial dəstək almaq faydalı ola bilər.
Həyat tərzi dəyişiklikləri:
Stressin idarə edilməsi: Meditasiya, yoga, nəfəs məşqləri və ya rahatlama texnikaları anksiyeteni azaltmağa kömək edə bilər.
Fiziki aktivlik: Mütəmadi idman, serotonin və endorfin səviyyələrini artıraraq narahatlıq hissini azalda bilər.
Sağlam qidalanma: Bəzi qidalar (məsələn, kofein) anksiyeteni artırdığı üçün onlardan uzaq durmaq tövsiyə olunur.
Narahatlığın Qarşısının Alınması
Narahatlıq hissini azaltmaq və anksiyete pozğunluğunun yaranmasının qarşısını almaq üçün aşağıdakı addımlar atıla bilər:
Stressin idarə edilməsi: Gündəlik həyatdakı stressi düzgün idarə etmək və rahatlama texnikalarından istifadə etmək anksiyeteni azaltmağa kömək edə bilər.
Müntəzəm fiziki fəaliyyət: Həftədə bir neçə dəfə idman etmək narahatlıq simptomlarını azaltmağa kömək edə bilər.
Yuxu gigiyenası: Yaxşı və keyfiyyətli yuxu narahatlıq hissini azaldır.
Sosial dəstək: Ailə və dostlarla vaxt keçirmək, müsbət sosial münasibətləri qorumaq anksiyeteni idarə etməyə kömək edə bilər.
Nəticə
Narahatlıq insan həyatında normal bir reaksiya olsa da, uzun müddət davam etdikdə və həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərdikdə müdaxilə tələb edən bir vəziyyət ola bilər. Müxtəlif müalicə metodları, psixoterapiya və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə narahatlıq pozğunluqları effektiv şəkildə idarə oluna bilər. Narahatlıq hissi gündəlik həyatınıza mane olursa, mütləq bir mütəxəssisə müraciət etməyiniz tövsiyə olunur.
