Səbəblər
Özofagus xərçənginin dəqiq səbəbləri tam olaraq bilinməsə də, bəzi risk faktorları müəyyən edilmişdir:
Yaş:
Özofagus xərçəngi riski yaşla birlikdə artır. Xəstəliyin böyük əksəriyyəti 55 yaşdan yuxarı insanlarda diaqnoz edilir.
Cinsiyyət:
Kişilərdə özofagus xərçəngi qadınlara nisbətən daha yaygındır.
Siqaret Çəkmək:
Siqaret çəkən insanlarda özofagus xərçəngi riski daha yüksəkdir.
Alkol İstifadəsi:
Alkol istifadəsi, xüsusilə həddindən artıq istifadəsi, özofagus xərçəngi riskini artırır.
Reflü Xəstəliyi və Barrett Özofagusu:
Uzun müddətli mədə turşusu reflüsü (GERD) və Barrett özofagusu, özofagus xərçəngi riskini artıran faktorlardır.
Qidalanma:
Meyvə və tərəvəzlə zəngin olmayan, işlənmiş və ya duzlu qidaların çox istifadə edildiyi pəhrizlər özofagus xərçəngi riskini artırır.
Kimyəvi Maddələr:
Bəzi kimyəvi maddələrlə (məsələn, bəzi sənaye kimyəvi maddələri) uzun müddətli təmas özofagus xərçəngi riskini artırır.
Növlər
Özofagus xərçənginin iki əsas növü var:
Skuamöz Hüceyrəli Karsinoma:
Özofagusun yuxarı və orta hissələrində yaranır. Əsasən siqaret çəkmə və alkol istifadəsi ilə əlaqəlidir.
Adenokarsinoma:
Özofagusun aşağı hissəsində yaranır. Barrett özofagusu və GERD ilə əlaqəlidir.
Simptomlar
Özofagus xərçənginin erkən mərhələlərində simptomlar az və ya qeyri-spesifik ola bilər. İrəliləmiş mərhələlərdə isə aşağıdakı simptomlar görünə bilər:
Udqunma çətinliyi (disfagiya)
Qida udarkən ağrı və ya yanma hissi
Kilo itirilməsi
Sinə və ya kürək ağrısı
Səsin xırıltılı olması və ya boğazda davamlı qıcıqlanma
Hıçqırıqlar
Qanlı qusma və ya qanlı bəlğəm
Müalicə Yolları
Özofagus xərçənginin müalicəsi növünə, mərhələsinə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə bağlı olaraq dəyişir. Əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
1. Cərrahiyyə
Özofajektomiya:
Özofagusun zədələnmiş hissəsinin çıxarılması. Bəzən mədə və ya bağırsağın bir hissəsi də çıxarılır. Erken mərhələdə olan xərçənglər üçün tətbiq edilir.
Özofagogastrektomiya:
Özofagusun və mədənin bir hissəsinin çıxarılması. Daha irəli mərhələdə olan xərçənglər üçün tətbiq edilir.
2. Kemoterapiya
Sistemik Kemoterapiya:
Dərmanlar damara və ya ağız yolu ilə verilir və bədənin hər tərəfinə yayılır. Xərçəng hüceyrələrini öldürmək və ya böyüməsini dayandırmaq üçün istifadə edilir.
Neoadjuvant Kemoterapiya:
Cərrahiyyədən əvvəl xərçəngin kiçildilməsi üçün istifadə edilir.
Adjuvant Kemoterapiya:
Cərrahiyyədən sonra xərçəng hüceyrələrinin qalığını məhv etmək üçün istifadə edilir.
3. Radioterapiya
Eksternal Şüa Radioterapiyası (EBRT):
Xarici bir cihazla xərçəng hüceyrələrinə radiasiya verilir. Adətən kemoterapiya ilə birgə tətbiq edilir.
Brahiterapiya:
Radioaktiv toxumların və ya digər mənbələrin birbaşa xərçəngli bölgəyə yerləşdirilməsi ilə daxili radiasiya müalicəsi.
4. İmmunoterapiya
Pembrolizumab və ya Nivolumab kimi Dərmanlar:
Bədənin immun sistemini xərçəng hüceyrələrinə qarşı daha güclü reaksiya verməyə təşviq edir.
5. Hədəflənmiş Terapiya
Trastuzumab və ya Ramucirumab kimi Dərmanlar:
Xərçəng hüceyrələrinə spesifik təsir edən dərmanlar. Bu dərmanlar, xərçəng hüceyrələrinin böyüməsini və yayılmasını dayandıran müəyyən molekulyar hədəflərə yönəlir.
Dəstək Müalicələri
Psixososial Dəstək:
Psixoloji və emosional dəstək, fərdi və qrup terapiyası.
Reabilitasiya:
Fiziki terapiya və fəaliyyət səviyyəsini artırmaq üçün reabilitasiya proqramları.
Paliativ Baxım:
Yaşam keyfiyyətini artırmaq və simptomları idarə etmək üçün dəstək və rahatlama təmin edən xidmətlər. Xüsusilə irəliləmiş mərhələdə olan xərçənglər üçün vacibdir.
Profilaktika və Erkən Diaqnoz
Siqaretdən Qaçınmaq:
Siqaret çəkməmək və ya tərgitmək özofagus xərçəngi riskini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.
Alkol İstifadəsini Məhdudlaşdırmaq:
Həddindən artıq alkol istifadəsindən qaçınmaq.
Sağlam Həyat Tərzi:
Sağlam qidalanma, müntəzəm fiziki fəaliyyət və sağlam çəki saxlamaq risk faktorlarını azaltmağa kömək edə bilər.
GERD və Barrett Özofagusunun İdarə Edilməsi:
Mədə turşusu reflüsünün idarə edilməsi və müntəzəm tibbi yoxlamalar.
Nəticə
Özofagus xərçəngi ciddi və potensial həyati təhlükə yaradan bir xəstəlikdir, lakin erkən diaqnoz və müasir müalicə üsulları ilə müalicə edilə və idarə oluna bilər. Müalicə planları fərdin xüsusi ehtiyaclarına uyğun olaraq fərdiləşdirilməlidir. Sağlamlıq mütəxəssisləri ilə sıx əməkdaşlıq etmək və hər hansı yeni simptomlar haqqında dərhal məlumat vermək çox vacibdir. Profilaktik tədbirlər də özofagus xərçəngi riskini azaltmaq üçün mühüm rol oynayır.
