Səbəbləri və Risk Faktorları
Paratiroid xərçənginin dəqiq səbəbləri tam olaraq məlum deyil, lakin bəzi risk faktorları xəstəliyin inkişafında rol oynaya bilər:
Genetik Faktorlar: Ailədə paratiroid xərçəngi və ya digər endokrin şişləri olan insanlar daha yüksək risk altında ola bilər. Multiple Endokrin Neoplazi Tip 1 (MEN1) və ya Tip 2A (MEN2A) kimi genetik sindromlar riski artıra bilər.
Radiasiya Maruz Qalması: Uşaqlıq dövründə boyun və ya baş bölgəsinə alınan radiasiya, paratiroid xərçəngi riskini artırır.
Ailədə Hiperkalsemiya Tarixi: Ailəsində hiperkalsemiya və ya paratiroid adenoması olan insanlarda xərçəng riski artır.
Yaş və Cinsiyyət: Paratiroid xərçəngi həm qadınlarda, həm də kişilərdə rast gəlinə bilər və adətən 30-60 yaş arasında inkişaf edir.
Simptomları
Paratiroid xərçəngi simptomları əsasən hiperkalsemiya ilə əlaqəlidir, çünki xərçəngli hüceyrələr həddindən artıq paratiroid hormonu (PTH) istehsal edərək qanda kalsium səviyyəsini artırır. Aşağıda paratiroid xərçənginin ən çox rast gəlinən simptomları göstərilmişdir:
Hiperkalsemiya Simptomları:
Zəiflik və Yorğunluq: Davamlı yorğunluq, halsızlıq və əzələ zəifliyi.
Susuzluq və Tez-tez Sidiyə Getmə: Böyrəklərin kalsiumu xaric etməyə çalışması nəticəsində artan sidik çıxışı.
Qəbizlik və İştahsızlıq: Mədə-bağırsaq traktında problemlər və iştahsızlıq.
Əzələ Ağrısı və Sancı: Qanda kalsium səviyyəsinin yüksək olması əzələ sancılarına səbəb ola bilər.
Baş Ağrısı və Qarışıqlıq: Artan kalsium səviyyələri baş ağrısı, qarışıqlıq, yuxusuzluq və hətta komaya səbəb ola bilər.
Boyunda Şişlik: Paratiroid vəzinin şişməsi boyunda görünən və ya hiss edilən bir kütləyə səbəb ola bilər.
Sümüklərdə Ağrı və Qırılmalar: Hiperkalsemiya səbəbindən sümüklərdə zəiflik, osteoporoz və spontan qırılmalar.
Böyrək Problemləri: Böyrək daşları, böyrək sancıları və hətta böyrək çatışmazlığı hiperkalsemiya nəticəsində inkişaf edə bilər.
Səsdə Dəyişikliklər və Udqunma Çətinliyi: Boyunda yerləşən şiş yaxın strukturlara təzyiq edərsə, səsdə dəyişikliklər və udqunma çətinliyi baş verə bilər.
Diaqnostika
Paratiroid xərçənginin diaqnostikası bir neçə üsuldan istifadə etməklə həyata keçirilir:
Fiziki Müayinə: Həkim boyunda şişkinlik və ya kütlənin olub-olmadığını yoxlayır və xəstənin tibbi tarixi və simptomları haqqında məlumat toplayır.
Qan Testləri:
PTH Səviyyəsi: Qanda paratiroid hormonunun səviyyəsini ölçmək üçün istifadə edilir. Paratiroid xərçəngi olan xəstələrdə PTH səviyyəsi adətən yüksəkdir.
Kalsium Səviyyəsi: Qanda kalsiumun yüksək səviyyəsi (hiperkalsemiya) paratiroid xərçəngi göstəricisi ola bilər.
Görüntüləmə Yöntemləri:
Ultrasəs Müayinəsi: Boynun ultrasəs müayinəsi paratiroid vəzlərindəki şişləri və ya anormallıqları aşkar etmək üçün istifadə olunur.
Sestamibi Skanı: Paratiroid şişlərinin yerini və funksiyasını müəyyən etmək üçün xüsusi bir görüntüləmə metodudur.
Kompyuter Tomoqrafiya (CT) və ya Maqnit Rezonans Görüntüləmə (MRİ): Paratiroid xərçənginin ölçüsünü, formasını və yayılmasını müəyyən etmək üçün istifadə olunur.
Biopsiya: Şişin bədxassəli olub-olmadığını təsdiqləmək üçün paratiroid vəzindən biopsiya götürülməsi həyata keçirilə bilər. Ancaq bəzi hallarda, biopsiya zərərli ola bilər və əməliyyat zamanı diaqnoz qoyulur.
Genetik Testlər: Genetik sindrom şübhəsi olduqda, MEN1, MEN2A və ya digər genetik mutasiyaları müəyyən etmək üçün genetik testlər aparıla bilər.
Müalicə Yolları
Paratiroid xərçənginin müalicəsi şişin ölçüsünə, yerinə, xəstəliyin mərhələsinə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə əsaslanır. Müalicə üsulları aşağıdakılardır:
Cərrahi Müdaxilə (Paratiroidektomiya):
Paratiroid xərçənginin əsas müalicə üsulu paratiroid vəzinin cərrahi yolla çıxarılmasıdır. Total paratiroidektomiya adətən şişin çıxarılması üçün seçilən üsuldur. Əməliyyat zamanı yaxınlıqdakı limfa düyünləri də çıxarıla bilər.
Boyun Limfa Düyünü Diseksiyası: Əgər xərçəng limfa düyünlərinə yayılıbsa, bu düyünlərin də çıxarılması tələb oluna bilər.
Radioterapiya: Cərrahi müdaxilədən sonra və ya əməliyyatla çıxarıla bilməyən şişlərin müalicəsi üçün istifadə edilə bilər. Radioterapiya, xərçəng hüceyrələrinin yayılmasını məhdudlaşdırmaq və ya öldürmək üçün yüksək enerji şüalarından istifadə edir.
Kimyaterapiya: Paratiroid xərçəngi kimyaterapiyaya çox həssas olmasa da, bəzən digər müalicələrlə birləşdirilərək istifadə edilə bilər.
Medikamentoz Müalicə:
Cinacalcet: Bu dərman qan kalsium səviyyələrini azaltmağa kömək edir və hiperkalsemiya simptomlarını idarə etmək üçün istifadə edilir.
Bifosfonatlar və ya Denosumab: Bu dərmanlar hiperkalsemiya səbəbindən yaranan sümük rezorbsiyasını azaltmaq üçün istifadə olunur.
Hormonal Replasman Terapiyası: Paratiroidektomiyadan sonra bəzi xəstələrdə hormonal balansı saxlamaq üçün dərmanlar tələb oluna bilər.
Nəticə
Paratiroid xərçəngi nadir, lakin ciddi bir endokrin xərçəng növüdür. Erkən diaqnoz və cərrahi müdaxilə bu xəstəliyin müalicəsində ən vacib amillərdir. Müntəzəm tibbi nəzarət, simptomların izlənməsi və müalicə planına ciddi riayət etmək xəstələrin həyat keyfiyyətini artırmaqda və uzunmüddətli sağ qalma ehtimalını yüksəltməkdə kömək edir. Paratiroid xərçəngi şübhəsi olan hər kəs təcili olaraq endokrinoloqa müraciət etməli və müvafiq diaqnostik və müalicə tədbirləri almalıdır.
