Səbəbləri və Risk Faktorları
Periferik arteriya xəstəliyinin əsas səbəbi aterosklerozdur. Ateroskleroz zamanı arteriyaların daxili divarlarında yağ, xolesterol və digər maddələrin toplanması nəticəsində plakalar əmələ gəlir. Bu plaklar arteriyaların daralmasına və qan axınının azalmasına səbəb olur. Aşağıdakı risk faktorları periferik arteriya xəstəliyinin inkişafına kömək edə bilər:
Yüksək Xolesterol: Qanda yüksək səviyyədə LDL ("pis" xolesterol) olması damar divarlarında plakların yaranmasına səbəb olur.
Yüksək Təzyiq (Hipertoniya): Yüksək qan təzyiqi arteriyaların daxili divarlarını zədələyə və aterosklerozun inkişafını sürətləndirə bilər.
Siqaret Çəkmək: Siqaret çəkmək periferik arteriyaların daralmasına və qan dövranının pozulmasına səbəb olan əsas risk faktorlarından biridir.
Diyabet: Şəkərli diabet qan damarlarına zərər verə bilər və aterosklerozun inkişaf riskini artırır.
Artıq Çəki və Obezlik: Artıq çəki və piylənmə, ürək-damar xəstəlikləri və periferik arteriya xəstəliyi riskini artırır.
Yaş: 50 yaşdan yuxarı insanlarda periferik arteriya xəstəliyi riski artır.
Fiziki Aktivliyin Azlığı: Mütəmadi fiziki fəaliyyət etməmək qan dövranını zəiflədir və xəstəlik riskini artırır.
Ailə Tarixi: Ailədə ürək-damar xəstəlikləri və ya periferik arteriya xəstəliyi olan insanlarda risk daha yüksəkdir.
Simptomları
Periferik arteriya xəstəliyi erkən mərhələlərdə simptomlar yaratmaya bilər. Lakin xəstəlik irəlilədikcə aşağıdakı simptomlar müşahidə edilə bilər:
Klaudikasiya (Ağrılı Gəzinti): Ayaqlarda, xüsusən baldır əzələlərində ağrı və ya yanma hissi yaranır. Bu ağrı adətən gəzinti zamanı baş verir və istirahət edərkən azalır.
Ayaqlarda Zəiflik və Uyuşma: Qan dövranının pozulması nəticəsində ayaqlarda zəiflik və ya uyuşma hissi meydana gələ bilər.
Yaraların Yavaş Sağalması: Ayaqlarda və ya ayaq barmaqlarında yaranan yaralar və ya xoralar uzun müddət sağalmaya bilər.
Dəri Dəyişiklikləri: Ayaqların dərisi solğun, soyuq və ya nazikləşmiş ola bilər. Tüklərin tökülməsi və ya dırnaqların zəif böyüməsi də müşahidə oluna bilər.
Ayaq və Ayaq Barmaqlarında Qaralma və Soyuq Hissiyyat: Ağır hallarda qan dövranının ciddi dərəcədə azalması nəticəsində ayaq və ayaq barmaqlarında qaralma, soyuq hissiyyat və ya hətta qanqrena inkişaf edə bilər.
Müalicə Yolları
Periferik arteriya xəstəliyinin müalicəsi xəstəliyin ağırlığından, simptomların şiddətindən və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətindən asılıdır. Müalicə üsulları aşağıdakılardır:
Həyat Tərzi Dəyişiklikləri: Siqareti tərgitmək, sağlam qidalanmaq, mütəmadi fiziki fəaliyyətlə məşğul olmaq və artıq çəkini itirmək periferik arteriya xəstəliyinin inkişafını yavaşlatmağa və ya dayandırmağa kömək edə bilər.
Dərman Müalicəsi: Qan təzyiqini və xolesterol səviyyələrini tənzimləyən dərmanlar, qan durulducular və ağrı kəsicilər simptomları yüngülləşdirmək və komplikasiyaları azaltmaq üçün istifadə oluna bilər.
Endovaskulyar Prosedurlar: Angioplastika və ya stent yerləşdirilməsi kimi prosedurlar, daralmış arteriyaların genişləndirilməsi və qan axınının bərpası üçün istifadə edilə bilər.
Bypass Cərrahiyyəsi: Arteriya tamamilə tıxanmış və ya daralmış olduqda, qan axışını təmin etmək üçün cərrahi bypass əməliyyatı aparıla bilər.
Amputasiya: Çox nadir hallarda, qanqrena və ya ciddi infeksiya halında zədələnmiş əzanın amputasiyası tələb oluna bilər.
Nəticə
Periferik arteriya xəstəliyi ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola biləcək, lakin erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə idarə oluna biləcək bir xəstəlikdir. Risk faktorlarının idarə olunması, müntəzəm tibbi nəzarət və sağlam həyat tərzi, bu xəstəliyin inkişaf riskini azaltmaqda və həyat keyfiyyətini artırmaqda mühüm rol oynayır. Xəstələrdə simptomlar meydana gəldikdə və ya risk faktorları mövcud olduqda, vaxtında tibbi yardım almaq vacibdir.
