Prostatın Əsas Xəstəlikləri
1. Prostatit (Prostat İltihabı)
Prostatit, prostat vəzinin iltihabı və ya infeksiyasıdır və həm gənc, həm də yaşlı kişilərdə rast gəlinir. Prostatitin iki əsas forması var: kəskin və xroniki.
Kəskin Prostatit:
Adətən bakterial infeksiya nəticəsində yaranır.
Simptomları:
Sürətli başlanğıc, yüksək qızdırma və üşütmə.
Sidik ifrazı zamanı ağrı və yanma.
Qarının altı və ya bel nahiyəsində ağrı.
Tez-tez və təcili sidik ifrazı.
Bəzən qanlı sidik və ya sperma.
Müalicəsi: Antibiotiklər, iltihab əleyhinə dərmanlar və ağrıkəsicilər.
Xroniki Prostatit:
Xroniki prostatit uzunmüddətli və davamlı iltihab vəziyyətidir və ya bakterial infeksiya olmadan baş verə bilər.
Simptomları:
Sidik ifrazı zamanı diskomfort, tez-tez sidiyə getmə.
Qarının alt hissəsində və ya beldə küt ağrı.
Cinsi əlaqə zamanı narahatlıq və ya boşalma problemləri.
Müalicəsi: Antibiotiklər (bakterial prostatit üçün), iltihab əleyhinə dərmanlar, fiziki terapiya, pəhriz və həyat tərzi dəyişiklikləri.
2. Xoşxassəli Prostat Hiperplaziyası (BPH)
BPH, yaşla əlaqəli olaraq prostat vəzinin böyüməsi nəticəsində yaranan bir vəziyyətdir. Bu böyümə xoşxassəlidir, yəni xərçəng deyil, lakin sidik yollarında problemlərə səbəb ola bilər, çünki böyümüş prostat uretraya (sidik yoluna) təzyiq göstərir.
Səbəbləri:
Yaşlanma ilə əlaqədar olaraq hormonal dəyişikliklər (testosteron və dihidrotestosteron səviyyələrinin dəyişməsi).
Genetik faktorlar.
Simptomları:
Tez-tez və təcili sidik ifrazı.
Sidik axınının zəifləməsi və ya kəsilməli olması.
Sidik ifrazını tamamlamaqda çətinlik.
Gecələr tez-tez sidiyə qalxma (nokturiyə).
Sidik qaçırma və ya sidik saxlamada çətinlik.
Sidik axınının sonuna yaxın damcılama.
Müalicəsi:
Dərman müalicəsi: Alfa-blokerlər (tamsulosin), 5-alfa-reduktaz inhibitorları (finasterid) prostatın böyüməsini və simptomları idarə etməyə kömək edir.
Cərrahi müdaxilə: Daha ağır hallarda transuretral prostat rezeksiyası (TURP) kimi cərrahi üsullar tətbiq edilə bilər.
Minimal invaziv üsullar: Lazer müalicəsi və ya mikrodalğa terapiyası da prostatın ölçüsünü azaltmaq üçün istifadə edilə bilər.
3. Prostat Xərçəngi
Prostat xərçəngi, prostat vəzində anormal hüceyrələrin böyüyərək xərçəng toxuması yaratması nəticəsində yaranır. Bu, kişilər arasında ən çox yayılmış xərçəng növlərindən biridir, lakin erkən mərhələdə aşkarlanarsa, müalicəsi daha uğurlu olur.
Səbəbləri:
Yaş (50 yaşdan yuxarı kişilərdə risk artır).
Ailə anamnezi (genetik faktorlar).
Qara dərili kişilərdə daha yüksək risk.
Hormonal dəyişikliklər (testosteron və dihidrotestosteron səviyyələri).
Simptomları:
Əksər hallarda erkən mərhələdə simptomsuzdur.
Tez-tez sidik ifrazı, xüsusilə gecələr.
Sidik ifrazı zamanı ağrı və yanma.
Sidik axınının zəifləməsi.
Qanlı sidik və ya sperma.
Sümüklərdə ağrı (xərçəng metastaz etdikdə).
Diaqnostika:
PSA Testi: Qan testində prostat spesifik antigen (PSA) səviyyəsi yüksək olduqda xərçəng riski barədə məlumat verir.
Rektal Müayinə: Həkim prostat vəzi üzərində fiziki müayinə aparır.
Biopsiya: Prostat toxumasının nümunəsi götürülərək xərçəng hüceyrələrinin olub-olmaması yoxlanılır.
Ultrasonoqrafiya və MRT: Prostatın dəqiq görüntülənməsi üçün.
Müalicəsi:
Aktiv müşahidə: Erkən mərhələdə simptomsuz xərçənglər üçün həkim müntəzəm yoxlamalar təyin edə bilər.
Cərrahi müdaxilə: Prostatın çıxarılması (prostatektomiya).
Radiasiya terapiyası: Xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün şüa müalicəsi.
Hormonal terapiya: Testosteronun xərçəngin böyüməsini stimullaşdırmasını dayandırmaq üçün istifadə olunur.
Kimyaterapiya: İrəliləmiş mərhələlərdə istifadə olunur.
Prostat Xəstəliklərinin Diaqnostikası
Prostat xəstəliklərinin diaqnostikası üçün həkimlər bir neçə üsuldan istifadə edirlər:
Rektal Müayinə:
Həkim barmaqla rektumdan prostat vəzini müayinə edərək ölçüsünü və formasını yoxlayır. Bu, prostatın böyüməsi və ya sərtləşməsi kimi dəyişiklikləri aşkar edə bilər.
Qan Testləri:
PSA Testi: Prostat spesifik antigenin səviyyəsini ölçməklə prostat xərçənginin riskini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.
Hormonal Testlər: Testosteron və digər hormon səviyyələrinin qiymətləndirilməsi.
Ultrasonoqrafiya:
Prostat vəzinin ultrasəs müayinəsi ilə prostatın ölçüsü və strukturunda olan dəyişikliklər yoxlanılır.
Sidik Testləri:
Sidik yolu infeksiyalarını, prostatit və ya sidik yollarında başqa problemləri müəyyən etmək üçün istifadə olunur.
Biopsiya:
Prostat xərçəngini təsdiqləmək və ya istisna etmək üçün prostat toxumasından nümunə götürülür və mikroskop altında analiz edilir.
Prostat Xəstəliklərinin Qarşısının Alınması
Prostat xəstəliklərinin tam qarşısını almaq mümkün olmasa da, risk faktorlarını azaltmaq üçün bəzi həyat tərzi dəyişiklikləri faydalı ola bilər:
Sağlam Pəhriz:
Meyvə, tərəvəz və liflə zəngin qidalar prostat vəzinin sağlamlığı üçün vacibdir. Zülal qaynaqları kimi qırmızı ətin azaldılması da faydalı ola bilər.
Müntəzəm Məşq:
Fiziki aktivlik bədəndə sağlam qan dövranını və metabolizmanı dəstəkləyir, bu da prostatın sağlamlığını qorumağa kömək edir.
Siqaret və Alkoqoldan Uzaq Durmaq:
Siqaret çəkmək və həddindən artıq alkoqol istifadəsi prostat və digər sağlamlıq problemlərini artırır.
Müntəzəm Tibbi Yoxlanışlar:
Xüsusilə 50 yaşdan yuxarı kişilərdə müntəzəm olaraq prostatın yoxlanılması erkən mərhələdə xəstəliklərin aşkarlanmasına kömək edə bilər. Ailə anamnezində prostat xərçəngi varsa, yoxlanışlara daha erkən başlamaq tövsiyə olunur.
