Növləri
Qadınlarda hipogonadizm əsasən iki növə bölünür:
Birincili Hipogonadizm: Yumurtalıqların özündə meydana gələn bir problem səbəbiylə hormon ifrazının azaldığı vəziyyətdir. Bu, doğuşdan olan problemlər, xəstəliklər və ya cərrahi müdaxilələr nəticəsində baş verə bilər.
İkincili Hipogonadizm (Hipotalamo-Hipofiz Hipogonadizmi): Bu vəziyyətdə, hipotalamus və ya hipofiz vəzindəki problemlər nəticəsində yumurtalıqların hormon istehsalını tənzimləyən hormonların (FSH və LH) istehsalı azalır. Bu da yumurtalıqların funksiyasını təsir edir.
Səbəbləri
Qadınlarda hipogonadizm müxtəlif səbəblərdən qaynaqlana bilər və səbəbə görə birincili və ya ikincili ola bilər:
Birincili Hipogonadizm Səbəbləri:
Turner Sindromu: Xromosom anomaliyası nəticəsində yumurtalıqların düzgün inkişaf etmədiyi bir genetik xəstəlikdir.
Yumurtalıq Xərçəngi və Cərrahi Müdaxilələr: Yumurtalıqların çıxarılması (ooforektomiya) və ya zədələnməsi.
Radioterapiya və Kimyaterapiya: Onkoloji müalicələr yumurtalıq funksiyasını zədələyə bilər.
Erkən Yumurtalıq Yetmezliyi (Premature Ovarian Failure): 40 yaşdan əvvəl yumurtalıqların funksiyasının itməsi nəticəsində yaranan bir vəziyyətdir. Genetik faktorlar, otoimmün xəstəliklər və ya digər bilinməyən səbəblər bu vəziyyətə yol aça bilər.
İkincili Hipogonadizm Səbəbləri:
Hipotalamus və ya Hipofiz Anomaliyaları: Hipotalamus və ya hipofiz vəzinin şişləri, travmaları, iltihabları və ya genetik xəstəlikləri.
Hiperprolaktinemiya: Hipofiz vəzindəki prolaktin hormonunun həddindən artıq istehsalı.
İştah Pozğunluqları: Anoreksiya nervoza və ya bulimiya nervoza kimi yemək pozğunluqları.
Həddindən Artıq Fiziki Aktivlik və Arıqlama: Həddindən artıq məşq və ya arıqlama hormon səviyyələrinə təsir göstərə bilər.
Kallmann Sindromu: Hipotalamusun düzgün inkişaf etmədiyi və hormon ifrazının azaldığı nadir bir genetik xəstəlikdir.
Dərmanlar və Hormon Düzensizlikləri:
Kortikosteroidlər və ya Opiat Dərmanlar: Uzunmüddətli istifadə hormon balansını poza bilər.
Stress və Hormon Disbalansı: Uzunmüddətli stress hipotalamus-hipofiz-yumurtalıq (HHY) oxunu təsir edərək hormon istehsalını azalda bilər.
Simptomları
Hipogonadizmin simptomları xəstəliyin ağırlığından və hansı hormonun çatışmazlığından asılı olaraq dəyişir. Ən çox rast gəlinən simptomlar aşağıdakılardır:
Menstruasiya Pozğunluqları:
Amenoreya: Menstruasiya dövrünün tamamən olmaması (birincili amenoreya – yetkinlik dövründə menstruasiya başlanmaması; ikincili amenoreya – əvvəllər normal menstruasiya olan qadınlarda sonradan dayanması).
Oliqomenoreya: Menstruasiya dövrlərinin azalması və ya düzensiz menstruasiya.
Cinsi İnkişafda Gecikmə və ya Dayanma: Yeniyetməlik dövründə döş böyüməsi, menstruasiya başlanğıcı və ya digər cinsi inkişaf əlamətlərinin olmaması.
Yumurtalıq İnfertilitesi (Bətnsizlik): Yumurtlamanın olmaması nəticəsində hamilə qala bilməmək.
Cinsi İstəyin Azalması və Vaginada Quruqluq: Estrogen çatışmazlığı vaginanın quruluğuna və cinsi istəkdə azalmaya səbəb ola bilər.
Sümük Sıxlığının Azalması (Osteopeniya/Osteoporoz): Estrogen çatışmazlığı sümük sıxlığının azalmasına səbəb olaraq sümüklərin zəifləməsinə və qırılma riskinin artmasına gətirib çıxarır.
Sümük və Əzələ Ağrıları: Hormonal disbalanslar əzələ və sümük ağrılarına səbəb ola bilər.
İsti Basmalar və Tərləmə: Qəfil isti basmalar, gecə tərləmələri menopauza və ya hormon çatışmazlığı ilə əlaqəlidir.
Depressiya, Anksiyete və Yuxusuzluq: Hormon səviyyələrindəki dəyişikliklər psixi sağlamlığı təsir edə bilər.
Dəri və Saç Dəyişiklikləri: Quru dəri, saç tökülməsi və saçların nazikləşməsi.
Diaqnostika
Qadınlarda hipogonadizmin diaqnostikası bir neçə üsuldan istifadə edilərək həyata keçirilir:
Tibbi Tarix və Fiziki Müayinə: Həkim xəstənin tibbi tarixini toplayaraq, cinsi inkişafın vəziyyətini və simptomlarını qiymətləndirir.
Qan Testləri:
FSH (Follikul Stimuləedici Hormon) və LH (Luteinizəedici Hormon) Səviyyələri: Yüksək FSH və LH səviyyələri birincili hipogonadizmi, aşağı səviyyələr isə ikincili hipogonadizmi göstərə bilər.
Estrogen (E2) Səviyyəsi: Qanda estrogen səviyyəsinin ölçülməsi.
Prolaktin və Tiroid Funksiya Testləri: Hiperprolaktinemiya və ya tiroid disfunksiyası ilə əlaqəli hormonların ölçülməsi.
D vitamini və Kalsium Səviyyələri: Sümük sağlamlığını qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.
Genetik Testlər: Turner sindromu və ya digər genetik anomaliyaları müəyyən etmək üçün.
Görüntüləmə Yöntemləri:
Pelvik Ultrasəs: Yumurtalıqların ölçüsünü və strukturlarını qiymətləndirmək üçün.
Maqnit Rezonans Görüntüləmə (MRİ): Hipofiz və hipotalamus şişlərini və ya anomaliyalarını müəyyən etmək üçün istifadə edilə bilər.
Sümük Sıxlığı Ölçümü (DEXA Scan): Osteoporoz riskini qiymətləndirmək üçün sümük sıxlığının ölçülməsi.
Müalicə Yolları
Qadınlarda hipogonadizmin müalicəsi xəstəliyin səbəbinə və simptomların ağırlığına görə fərqli ola bilər:
Hormon Replasman Terapiyası (HRT):
Estrogen və Progesteron Terapiyası: Menopauzadan əvvəl qadınlarda hormon çatışmazlığını kompensasiya etmək üçün estrogen və lazım olduqda progesteron əlavə edilir. Bu, osteoporozun qarşısını almaq və menopauza simptomlarını idarə etmək üçün istifadə edilir.
Vaginal Estrogen: Vagina quruluğu və əlaqəli simptomların idarə edilməsi üçün krem, həb və ya üzük formasında tətbiq edilə bilər.
Dopamin Agonistləri: Hiperprolaktinemiya səbəbiylə hipogonadizm olan xəstələrdə prolaktin səviyyələrini azaltmaq üçün istifadə olunur (məsələn, bromokriptin və ya kabergolin).
Qlükokortikoidlər: Autoimmun xəstəliklər səbəbindən hipofiz və hipotalamus zədələnməsi olan xəstələrdə iltihabı azaltmaq üçün istifadə edilir.
Sümük Sağlamlığı Üçün Dəstəkləyici Terapiya:
Kalsium və D Vitamini Suplementləri: Osteoporoz və sümük zəifliyinin qarşısını almaq üçün.
Bifosfonatlar: Sümük kütləsini artırmaq və qırılma riskini azaltmaq üçün istifadə olunur.
Cərrahi Müdaxilə: Hipofiz və ya hipotalamus şişlərinin mövcudluğu halında cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər.
Qidalanma və Fiziki Aktivlik: Sağlam qidalanma və müntəzəm fiziki fəaliyyət sümük və əzələ sağlamlığını dəstəkləyir.
Psixoloji Dəstək və Məsləhət: Hormon çatışmazlığına bağlı emosional və psixoloji dəyişikliklərlə mübarizə üçün dəstək.
Nəticə
Qadınlarda cinsi hormon çatışmazlığı (hipogonadizm), ciddi simptomlara və uzunmüddətli sağlamlıq problemlərinə səbəb ola biləcək bir vəziyyətdir. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə, sümük sağlamlığının qorunmasında, menstruasiya pozğunluqlarının idarə edilməsində və ümumi həyat keyfiyyətinin artırılmasında mühüm rol oynayır. Həkim nəzarəti altında olan müalicə planına riayət etmək və müntəzəm tibbi nəzarət xəstələrin uzunmüddətli sağlamlığını təmin etmək üçün vacibdir.
