Qarın Travmasının Növləri
Küt Qarın Travması: Bu, qarın nahiyəsinə dəyən birbaşa zərbə nəticəsində baş verən travmadır. Küt travmalar nəticəsində qarın boşluğundakı orqanların (qaraciyər, dalaq, böyrəklər, pankreas, bağırsaqlar və s.) zədələnməsi baş verə bilər. Küt travmalar avtomobil qəzaları, düşmələr, yumruq zərbələri və ya ağır cisimlərlə təmas nəticəsində baş verə bilər.
Penetrasiya Edici Qarın Travması: Bu növ travmalar qarın nahiyəsinə nüfuz edən cisimlər (məsələn, bıçaq, güllə və ya digər kəsici alətlər) nəticəsində yaranır. Penetrasiya edici travmalar orqanların birbaşa zədələnməsi, qanaxma və infeksiya riskini artırır.
Əsas Zədələnə Bilən Orqanlar
Qaraciyər: Qarının sağ yuxarı kvadrantında yerləşən qaraciyər, küt travmalarda zədələnmə ehtimalı yüksək olan bir orqandır. Qaraciyər zədələnmələri ciddi daxili qanaxmalara səbəb ola bilər.
Dalaq: Qarının sol yuxarı kvadrantında yerləşən dalaq da küt travmalara qarşı həssasdır və zədələnməsi ciddi qanaxmalara səbəb ola bilər.
Bağırsaqlar: Həm kiçik, həm də qalın bağırsaqlar, küt və ya penetrasiya edici travmalar nəticəsində zədələnə bilər və bağırsaq perforasiyası, infeksiya (peritonit) və digər fəsadlara səbəb ola bilər.
Böyrəklər: Qarının arxa divarına yaxın yerləşən böyrəklər, xüsusilə küt travmalar nəticəsində zədələnə bilər.
Pankreas: Dərin qarın travmalarında pankreas zədələnə bilər və bu, pankreatit və ya digər ağırlaşmalara səbəb ola bilər.
Mesane: Qarının aşağı hissəsində yerləşən mesane (sidik kisəsi) dolu olduğu halda travma nəticəsində zədələnə bilər.
Əlamətləri
Qarın travmasının əlamətləri travmanın növü, şiddəti və zədələnmiş orqanlara görə dəyişə bilər. Ümumi əlamətlər aşağıdakılardır:
Qarında kəskin və ya yayılmış ağrı
Şişlik və ya qarında sərtlik
Daxili və ya xarici qanaxma (sidikdə qan, nəcisdə qan və ya qarından xarici qanaxma)
Ürəkbulanma və qusma
Zəiflik və ya huşun itməsi
Sürətli və ya zəif nəbz
Dəridə solğunluq və ya soyuq tər
Qarın divarında görünən deşilmiş yara və ya kəsik
Göyərmələr və ya qarın dərisinin altında qan yığıntıları (hemotomalar)
Diaqnoz
Qarın travmasının diaqnozu zədələnmənin növünü və şiddətini müəyyən etmək üçün müxtəlif müayinə üsulları ilə qoyulur:
Fiziki Müayinə: Həkim qarının palpasiya ilə yoxlanması, şişkinlik, həssaslıq, sərtlik və ya göyərmə olub-olmaması ilə bağlı əlamətləri qiymətləndirir.
Görüntüləmə Tədqiqatları:
Ultrasəs Müayinəsi (FAST Testi): Daxili qanaxma əlamətlərini aşkar etmək üçün tez-tez istifadə olunur.
Rentgen: Sümüklərin zədələnməsi və ya xarici cisimlərin mövcudluğunu müəyyən etmək üçün.
Kompüter Tomoqrafiya (KT): Qarın orqanlarının və damarların dəqiq görüntülərini təmin edərək travmanın dəqiq yerini və növünü müəyyən edir.
Laborator Testlər:
Qan Analizləri: Qanazlığı (hemoglobin və hematokrit səviyyələri), elektrolit balansı və digər göstəriciləri yoxlamaq üçün.
Sidik Analizi: Sidikdə qan və ya infeksiya əlamətlərini yoxlamaq üçün.
Diaqnostik Peritoneal Lavaj (DPL): Bu üsul, daxili qanaxmanı və ya qarın boşluğunda maye yığılmasını müəyyən etmək üçün istifadə edilə bilər.
Müalicə
Qarın travmasının müalicəsi travmanın növünə, şiddətinə və zədələnmiş orqanlara görə dəyişir. Aşağıdakı müalicə üsulları tətbiq oluna bilər:
Təcili Yardım: Həyati təhlükə yaradan hallarda təcili olaraq qanaxmanın dayandırılması, ağrı idarəsi və şokun müalicəsi həyata keçirilir. Damar daxili mayelər və ya qan transfuziyası istifadə edilə bilər.
Cərrahi Müdaxilə:
Laparotomiya: Daxili qanaxma və ya zədələnmiş orqanların təmiri üçün qarın boşluğunun açılması əməliyyatı.
Laparoskopik Cərrahiyyə: Daha az invaziv bir üsuldur və bəzi hallarda kiçik zədələnmələrin təmiri üçün istifadə olunur.
Qeyri-Cərrahi Müalicə:
Müşahidə və İzləmə: Zədələnmə kiçikdirsə və xəstə stabildirsə, müşahidə altında saxlamaq seçimi edilə bilər.
Antibiotiklər və Dərmanlar: İnfeksiya riskini azaltmaq üçün antibiotiklər və ağrını idarə etmək üçün ağrıkəsicilər təyin edilə bilər.
Reanimasiya və Şokun Müalicəsi: Hipovolemik şokun qarşısını almaq və ya müalicə etmək üçün qan və ya maye replasmanı tətbiq oluna bilər.
Qarın Travmasının Qarşısını Alma Yolları
Təhlükəsizlik Kəmərinin İstifadəsi: Avtomobil qəzalarında qarın travmalarının qarşısını almaq üçün təhlükəsizlik kəmərindən istifadə vacibdir.
İdman və Fiziki Fəaliyyətlərdə Təhlükəsizlik Tədbirləri: Düzgün qoruyucu geyim və avadanlıqdan istifadə etmək.
Ev və İş Yerində Təhlükəsizlik: Təhlükəli alətlərdən istifadə edərkən diqqətli olmaq və lazımi qoruyucu tədbirlər görmək.
Nəticə
Qarın travması potensial olaraq həyati təhlükə yaradan bir vəziyyətdir və sürətli və düzgün tibbi müdaxilə tələb edir. Əgər qarın nahiyəsində travma sonrası hər hansı bir əlamət və ya narahatlıq hiss edirsinizsə, dərhal təcili tibbi yardıma müraciət etməlisiniz. Ertələmək ciddi fəsadlara səbəb ola bilər.
