Qida Allergiyasının Səbəbləri
Qida allergiyasının dəqiq səbəbi məlum deyil, lakin bir neçə amilin xəstəliyin inkişafında rol oynadığı düşünülür:
İmmun Sistemin Reaksiyası:
Bəzi insanlarda immun sistemi qidalardakı zülalları təhlükəli olaraq qəbul edir və onlara qarşı IgE anticisimləri istehsal edir. Gələcəkdə həmin qida yenidən qəbul edildikdə, immun sistem histamin və digər kimyəvi maddələr buraxaraq allergik reaksiyaya səbəb olur.
Genetik Yatkınlıq:
Qida allergiyası ailədə mövcud olan insanlar arasında daha çox müşahidə edilir. Genetik faktorlar allergiya inkişaf riskini artıra bilər.
Dəri Baryerinin Zəifliyi:
Dəri baryeri pozulmuş insanlarda (məsələn, ekzema xəstələrində) allergenlərin qida zülallarına qarşı həssaslıq inkişafı riski daha yüksəkdir.
Erkən Yaşda Həssaslıq:
Erkən yaşda bəzi qidaların (xüsusilə allergik qidalar) istifadəsi zamanı immun sistemin həssaslıq inkişafı baş verə bilər.
Ətraf Mühit Faktorları:
Duman, polen və digər ətraf mühit faktorları allergik xəstəliklərin yaranmasına və qida allergiyalarının inkişafına təsir göstərə bilər.
Ən Çox Allergiyaya Səbəb Olan Qidalar
Qida allergiyasına səbəb ola biləcək hər hansı bir qida ola bilər, lakin bəzi qidalar daha çox allergik reaksiyaya səbəb olur. Ən çox allergiyaya səbəb olan qidalar aşağıdakılardır:
Süd: İnək südü allergiyası ən çox yayılmış qida allergiyalarından biridir, xüsusən də uşaqlar arasında.
Yumurta: Yumurta allergiyası da uşaqlarda yaygındır və adətən böyüdükcə itir.
Fıstıq: Fıstıq allergiyası ağır reaksiyalara səbəb ola bilən və həyat boyu davam edə bilən bir qida allergiyasıdır.
Ağac Fındıqları: Badem, qoz, şabalıd, püstə və pecan kimi ağac fındıqlarına qarşı allergiyalar.
Balıq və Dəniz Məhsulları: Xüsusilə qabıqlı dəniz məhsulları (məsələn, krevetlər, xərçənglər, midyələr) ağır allergik reaksiyalara səbəb ola bilər.
Soya: Soya allergiyası da uşaqlar arasında yayılmışdır, lakin adətən yaşlandıqca itir.
Buğda: Buğda allergiyası qlütenə qarşı həssaslıq və ya çölyak xəstəliyi ilə qarışdırılmamalıdır; bu bir allergik reaksiyadır.
Qida Allergiyasının Əlamətləri
Qida allergiyasının əlamətləri qida qəbul edildikdən bir neçə dəqiqə və ya saat sonra meydana çıxa bilər və reaksiyanın şiddətindən asılı olaraq müxtəlif formalarda ola bilər. Əsas əlamətlər aşağıdakılardır:
Dəri Reaksiyaları:
Qaşıntılı qızartılar (ürtiker), döküntülər və ya ekzemaya bənzər lezyonlar.
Dodaqlar, dil, boğaz və ya üzdə şişmə (angioödem).
Həzm Sistemi Əlamətləri:
Qarın ağrısı, ürəkbulanma, qusma və ishal.
Tənəffüs Sistemi Əlamətləri:
Asqırma, burun axıntısı, burun tutulması, öskürək və nəfəs darlığı.
Ağır hallarda boğazda daralma, udqunmada çətinlik və ya astma tutmaları.
Anafilaksi:
Nadir, lakin həyati təhlükə yarada biləcək bir reaksiyadır. Anafilaksi birdən-birə ortaya çıxır və aşağıdakı əlamətlərlə xarakterizə olunur:
Nəfəs darlığı və xırıltılı nəfəsalma.
Qan təzyiqinin düşməsi, başgicəllənmə və ya huşsuzluq.
Ürəkbulanma, qusma, ishal və qarın ağrısı.
Ümumi vəziyyətin sürətli pisləşməsi, həyəcan və ya şüur itirilməsi.
Qida Allergiyasının Diaqnostikası
Qida allergiyasının diaqnozu xəstənin tibbi tarixindən, fiziki müayinədən və allergiya testlərindən istifadə edilərək qoyulur:
Tibbi Tarix və Fiziki Müayinə:
Həkim xəstənin simptomlarını, qida qəbulundan sonra yaranan reaksiyaları və ailədə allergik xəstəliklər haqqında məlumatları öyrənir.
Allergiya Testləri:
Dəri Prik Testi: Müxtəlif qida allergenləri ilə hazırlanmış xüsusi prick testlər dəriyə tətbiq edilir və reaksiyalar müşahidə edilir.
Spesifik IgE Qan Testləri: Qanda spesifik qida allergenlərinə qarşı IgE anticisimlərinin səviyyəsi ölçülür. Bu testlər allergiyanın mövcudluğunu təsdiq edə bilər.
Qida Provokasiya Testləri:
Qida allergiyasının dəqiq diaqnozunu təsdiq etmək üçün həkim nəzarətində müəyyən bir qidanın az miqdarda verildiyi testlərdir. Bu testlər yalnız xəstəxana şəraitində və təcili yardımın mövcud olduğu yerlərdə aparılır.
Eliminasiya Diyeti:
Müəyyən bir qidanın müvəqqəti olaraq pəhrizdən çıxarılması və simptomların müşahidəsi əsasına əsaslanır. Müsbət reaksiya vəziyyətində, həmin qida qida allergiyası səbəbi kimi müəyyən edilə bilər.
Qida Allergiyasının Müalicəsi
Qida allergiyasının müalicəsi allergiyadan qaçınma, simptomların idarə olunması və ağır reaksiyaların qarşısını almağa yönəldilir:
Qida Allergiyanından Qaçınma:
Diaqnoz qoyulan qidalardan tamamilə uzaq durmaq vacibdir. Məhsul etiketlərini diqqətlə oxumaq və restoranlarda sifariş verərkən qida allergiyanız haqqında məlumat vermək önəmlidir.
Antihistaminlər:
Qaşıntı, qızartı və ürtiker kimi yüngül və orta şiddətli simptomları idarə etmək üçün antihistaminlər istifadə edilə bilər.
Epinefrin İnyeksiyası (Adrenalin):
Anafilaksi hallarında həyati təhlükəni aradan qaldırmaq üçün epinefrin inyeksiyası istifadə edilir. Bu dərman adətən avtomatik inyektor (adrenalin qələmi) formasında olur və təcili vəziyyətlərdə istifadə edilir. Qida allergiyası olan insanlar və ya onların yaxınları bu inyektoru daşımalıdır və istifadə qaydalarını bilməlidir.
Kortikosteroidlər:
İkinci dərəcəli müalicə kimi şiddətli reaksiyaların qarşısını almaq və ya idarə etmək üçün istifadə edilə bilər.
Qida İmmunoterapiyası:
Gələcəkdə qida allergiyası olan şəxslərdə həssaslığı azaltmaq üçün müəyyən qida allergenlərinin tədricən artan miqdarda verildiyi müalicə üsulu. Bu metod yalnız təcrübəli allerqoloqlar tərəfindən və tibbi nəzarət altında həyata keçirilir.
Qida Allergiyasının Qarşısını Alma Yolları
Təhlükəli Qidalardan Uzaq Durmaq: Allergik reaksiyalara səbəb olan qidalardan uzaq durmaq və bu qidaları ehtiva edən məhsulları istehlak etməmək.
Etiketləri Diqqətlə Oxumaq: Yeməklərin və qida məhsullarının etiketlərini diqqətlə oxumaq və məhsulun tərkibində hansı maddələrin olduğunu yoxlamaq.
Xəbərdar Olmaq: Restoranlarda yemək sifariş verərkən və ya yemək hazırlayan yerlərdə qida allergiyasını bildirərək xəbərdar olmaq.
Epinefrin Qələmi Daşımak: Qida allergiyası olan insanlar hər zaman təcili vəziyyətlər üçün epinefrin qələmi daşımalıdır.
Təhlükəsizlik Tədbirləri Görmək: Məktəblər, iş yerləri və digər ictimai yerlərdə qida allergiyasının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün tədbirlər görmək.
Nəticə
Qida allergiyası, immun sistemin bəzi qidalara qarşı həddindən artıq reaksiya verməsi ilə xarakterizə olunan ciddi bir vəziyyətdir. Düzgün diaqnoz, müalicə və profilaktik tədbirlər qida allergiyasının simptomlarını yüngülləşdirə və ağır reaksiyaların qarşısını ala bilər. Əgər qida allergiyası şübhəniz varsa, bir allerqoloqla məsləhətləşmək vacibdir.
