Qoşmanın xüsusiyyətləri
✅ Əsasən ismin hallanmasında və fel birləşmələrində istifadə edilir.
✅ Sözlərə sonda artırılır və məna vəzifəsi daşıyır.
✅ Hərəkət, istiqamət, aidiyyət, səbəb və s. mənalar ifadə edir.
Qoşmanın növləri
Qoşmalar Azərbaycan dilində 2 əsas qrupa bölünür:
1. İsim qoşmaları (leksik qoşmalar)
İsim qoşmaları müstəqil sözlərdir, ancaq isim və ya əvəzliklə birgə işlənir və cümlədə köməkçi söz rolunu oynayır.
Əsas isim qoşmaları:
🔸 ilə – birlik, vəsait:
"O, dostu ilə gəldi."
🔸 kimi – bənzətmə:
"O, aslan kimi igiddir."
🔸 tək – bənzətmə:
"Ana tək mehriban insan yoxdur."
🔸 üçün – məqsəd:
"Bu kitab sənə üçün alınıb."
🔸 qədər – miqdar, hədd:
"Səhərə qədər oxudu."
🔸 barədə – mövzu:
"Sənin barədə danışdılar."
🔸 sonra – zaman:
"Dərsdən sonra gəldi."
🔸 kənar – uzaqlaşma:
"O, qrupun kənarında durdu."
2. Fel qoşmaları (qrammatik qoşmalar)
Fel qoşmaları felin tərkibinə daxil olur və felin cümlədə zaman, şəxs və ya digər qrammatik kateqoriyalarla bağlı formasını müəyyən edir.
Əsas fel qoşmaları:
🔸 -la / -lə – birgəlik bildirir:
"O, dostuyla gəldi." (dostu ilə)
🔸 -a / -ə – istiqamət bildirir:
"Məktəbə gedir."
🔸 -dan / -dən – uzaqlaşma bildirir:
"Evdən çıxdı."
🔸 -ın / -in – yiyəlik halını bildirir:
"Dostunun kitabı buradadır."
🔸 -ı / -i – təsirlik hal bildirir:
"Kitabı oxudu."
🔸 -da / -də – yer və ya zaman bildirir:
"Bağçada oynadı."
🔸 -a qədər / -ə qədər – zaman və ya məsafə bildirir:
"Axşama qədər gözlədi."
Qeyd:
İsim qoşmaları ayrı yazılır, fel qoşmaları isə adətən sözlə birgə yazılır.
Bəzən qoşmalarla hal şəkilçiləri birləşərək sabit ifadələr yaradır:
Məs.: "ilə birlikdə", "haqqında", "barəsində".
Sonda
Qoşmalar dilimizdə cümlə elementləri arasında əlaqə yaradan və məna dəqiqliyi verən vacib qrammatik vasitədir.
