Qoşma Nəzəriyyəsinin Əsas Prinsipləri:
Bağlanmanın Tərifi:
Bağlanma, uşağın ətrafdakı digər insanlarla (xüsusilə valideynləri ilə) yaratdığı emosional bir əlaqədir. Bu əlaqə uşağın təsəvvürləri, emosiyaları və davranışları üzərində mühüm təsirə malikdir. Qoşma, uşağın təhlükəsiz hiss etməsi və dünyaya qarşı pozitiv bir baxış açısı inkişaf etdirməsi üçün vacibdir.
Təhlükəsiz Bağlanma:
Təhlükəsiz bağlanma nəzəriyyənin əsas anlayışıdır. Uşaq valideynləri ilə sabit və güvənli bir əlaqə qurduqda, o, dünyaya qarşı güvən hissi inkişaf etdirir. Bu cür bağlanma uşağın özünə inam və sosial bacarıqlarının inkişafında mühüm rol oynayır.
Təhlükəsiz bağlanan uşaqlar, stressli vəziyyətlərlə qarşılaşdıqda, valideynlərinə yönələrək onlardan dəstək alır və bu dəstək onların emosional vəziyyətini yaxşılaşdırır.
Təhlükəli Bağlanma:
Təhlükəli bağlanma (ya da aşağı bağlanma keyfiyyəti) uşağın güvən hissini itirməsi və dünyaya qarşı qorxular inkişaf etdirməsi ilə əlaqəlidir. Uşaqlar, valideynlərinin eyni reaksiyalarını gözləyərək, onlarla sabit və güvənli əlaqə qurmaqda çətinlik çəkirlər. Bu, uşağın özünə inamsızlığını və emosional çətinliklərini artırır.
Dəstəkləyici Bağlanma:
Dəstəkləyici bağlanma uşağın emosional dəstək alaraq özünə güvənini inkişaf etdirməsinə kömək edir. Bu, valideynlər və ya baxıcılarla davranışsal və emosional qayğıdan irəli gəlir. Dəstəkləyici bağlanma ilə uşaqlar emosional olaraq müstəqil olurlar və həyatın çətinliklərinə qarşı daha çevik reaksiyalar verə bilirlər.
Bağlanma Növələri:
Mary Ainsworth tərəfindən edilən tədqiqatlar nəticəsində, uşaqların bağlanma tərzləri fərqli olur və bu tərzlər aşağıdakılardır:
Təhlükəsiz Bağlanma (Secure Attachment):
Təhlükəsiz bağlanma, uşağın valideynlərinə qarşı güvənli və sabit münasibət nümayiş etdirməsidir. Uşaqlar bu bağlanma növü ilə valideynlərini təhlükəsiz bir baz olaraq görürlər. Onlar, valideynləri ilə əlaqədə olduqları zaman yenilikləri və çətinlikləri daha rahat həll edirlər.
Uşaqlar valideynləri ilə emosional əlaqə qurur, amma öz başlarına da kəşf etməyə, sosial əlaqələr qurmağa və bağımsız olmağa çalışırlar.
Narahat Bağlanma (Anxious Attachment):
Narahat bağlanma tərzi, uşağın valideynlərinin istiqrasız və qeyri-sabit reaksiyalarına bağlı olaraq yaranır. Bu uşaqlar güvən və təhlükəsizlik hissini davamlı olaraq axtarırlar. Onlar tez-tez valideynlərinə qarşı bədəndəki narahatlığı və ya həddindən artıq bağlılığı göstərə bilərlər.
Narahat bağlanan uşaqlar çox vaxt ayrılıqdan narahat olurlar və valideynlərinin uzaqlaşması onları daha da narahat edir.
Qaçan Bağlanma (Avoidant Attachment):
Qaçan bağlanma, uşağın valideynlərinin emosional ehtiyaclarını tamamilə qarşılamaması nəticəsində yaranır. Bu uşaqlar, duyğusal əlaqələrə girməmək və ya özlərini sərbəst saxlamağa meyllidirlər. Onlar duyğularını açıq şəkildə ifadə etməməyə çalışırlar.
Bu uşaqlar bağımsızlıq və özlərinə güvən məsələlərində çətinlik yaşayırlar və öz hisslərini gizlətmək və ya başqalarından qorunmaq istəyirlər.
Kaqdadüşmüş Bağlanma (Disorganized Attachment):
Kaqdadüşmüş bağlanma, uşağın qarışıq və ya çaşqın davranışlarını göstərməsi ilə xarakterizə olunur. Bu bağlanma növü, uşağın valideynləri tərəfindən fiziki və ya emosional zorakılıq və ya digər travmalarla qarşılaşması nəticəsində yaranır.
Uşaqlar bu növ bağlanma ilə həm qorxurlar, həm də valideynlərinə doğru çəkilirlər. Bu, onların emosional çətinliklərini və davranış problemlərini daha da dərinləşdirir.
Bağlanma və Uşaq İnkişafı:
Emosional və Sosial İnkişaf:
Təhlükəsiz bağlanma ilə böyüyən uşaqlar, güvənli və müsbət emosional əlaqələr qururlar və bu, onların özünə hörmətini və sosial bacarıqlarını inkişaf etdirir. Bu uşaqlar, yeni insanlar ilə qarşılaşmaqda və sosial vəziyyətlərə uyğunlaşmaqda daha yaxşıdırlar.
Əlaqələr və Etimad:
Bağlanma tərzi, uşağın gələcəkdəki münasibətlərinə təsir edir. Təhlükəsiz bağlanan uşaqlar güvənli və sağlam münasibətlər qurma ehtimalı daha yüksəkdir, çünki onlar başqalarına qarşı güvən və işbirliyi bacarıqlarına sahib olurlar.
Təhlükələr və Davranış Pozuntuları:
Narahat və qaçan bağlanma tərzləri olan uşaqlar, emosional problemlər və davranış çətinlikləri ilə qarşılaşa bilərlər. Onlar daha çox güvən problemi, yüksək narahatlıq və ya psixoloji travmalar yaşaya bilərlər.
Bağlanma Nəzəriyyəsinin Önəmi:
Bağlanma nəzəriyyəsi, uşaqların emosional sağlamlığı, sosial əlaqələri və şəxsiyyətlərinin formalaşması baxımından böyük əhəmiyyətə malikdir. Təhlükəsiz bağlanma, uşaqlara gələcəkdə güvənli və sağlam əlaqələr qurmaq üçün lazımi əsasları verir.
Bağlanma nəzəriyyəsi həmçinin valideynlərin uşaqlarına göstərdikləri diqqət, emosional dəstək və istiqamət vermə sahələrində nə qədər təsirli olduqlarını da vurğulayır.
