Növləri
Şəkərli diabet əsasən üç növə bölünür:
Tip 1 Diabet: Avtoimmün bir xəstəlikdir və bədənin immun sistemi insulin istehsal edən beta hüceyrələrinə hücum edərək onları məhv edir. Nəticədə bədən kifayət qədər insulin istehsal etmir. Tip 1 diabet daha çox uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə inkişaf edir, lakin hər yaşda başlaya bilər.
Tip 2 Diabet: Ən çox yayılmış diabet növüdür. Bu vəziyyətdə bədən insulini effektiv şəkildə istifadə edə bilmir (insulin rezistentliyi) və ya kifayət qədər insulin istehsal etmir. Tip 2 diabet əsasən orta yaşlı və yaşlı insanlarda inkişaf edir, lakin son dövrlərdə gənc yaşlarda və hətta uşaqlarda da görülə bilər.
Gestational (Hamiləlik) Diabet: Hamiləlik zamanı inkişaf edən bir diabet növüdür və qan şəkərinin yüksəlməsi ilə xarakterizə olunur. Hamiləlik diabeti adətən doğuşdan sonra keçsə də, gələcəkdə Tip 2 diabet riskini artırır.
Səbəbləri və Risk Faktorları
Diabetin səbəbləri və risk faktorları növündən asılı olaraq fərqlənir:
Tip 1 Diabet:
Genetik Faktorlar: Ailə tarixi və müəyyən genetik faktorlar Tip 1 diabet riskini artırır.
Avtoimmün Reaksiya: İmmunitet sisteminin səhvən pankreasın beta hüceyrələrinə hücum etməsi nəticəsində insulin istehsalı pozulur.
Ətraf Mühit Faktorları: Virus infeksiyaları və bəzi ətraf mühit faktorları avtoimmün reaksiyanı tetikleyebilir.
Tip 2 Diabet:
Obezlik və Artıq Çəki: Artıq çəki və piylənmə, insulin rezistentliyinə səbəb olur və diabet riskini artırır.
Fiziki Aktivliyin Azlığı: Mütəmadi fiziki fəaliyyətin olmaması qan şəkərinin tənzimlənməsinə mane olur.
Genetik Faktorlar: Ailədə diabet tarixi olan insanlarda risk daha yüksəkdir.
Hüceyrə Rezistentliyi: Hüceyrələrin insulinə qarşı həssaslığının azalması nəticəsində qan şəkəri səviyyələri yüksəlir.
Yaş: 45 yaşdan yuxarı insanlarda Tip 2 diabet riski daha yüksəkdir.
Gestational Diabet:
Hamiləlik Hormonal Dəyişiklikləri: Hamiləlik zamanı hormonların dəyişməsi insulinə rezistentlik yarada bilər.
Ailə Tarixi və Obezlik: Ailəsində diabet tarixi olan və ya artıq çəkili olan qadınlarda hamiləlik diabeti riski daha yüksəkdir.
Simptomları
Diabetin simptomları xəstəliyin növündən və ağırlığından asılı olaraq fərqli ola bilər. Ən çox rast gəlinən simptomlar aşağıdakılardır:
Ümumi Simptomlar (Həm Tip 1, həm də Tip 2 Diabet):
Poliuriya (Tez-tez Sidiyə Getmə): Yüksək qan şəkəri böyrəklərin daha çox sidik istehsal etməsinə səbəb olur.
Polidipsiya (Artan Susuzluq): Tez-tez sidiyə getmə nəticəsində bədəndə maye itkisi artar və susuzluq hissi yaranar.
Polifagiya (Artan İştah): Hüceyrələr enerji üçün kifayət qədər qlükoza ala bilmədikdə iştah artar.
Çəki İtkisi: Tip 1 diabetdə bədən enerji üçün yağ və əzələ toxumasını istifadə edərək arıqlamağa səbəb olur.
Yorğunluq və Halsızlıq: Hüceyrələrin kifayət qədər qlükoza ala bilməməsi enerji çatışmazlığına səbəb olur.
Yavaş Sağalan Yaralar və İnfeksiyalar: Yüksək qan şəkəri immun sistemi zəiflədir və yaraların gec sağalmasına səbəb olur.
Görmə Bulanıklığı: Yüksək qan şəkəri göz linzasının formasını dəyişdirərək bulanıq görməyə səbəb ola bilər.
Tip 1 Diabetin Xüsusi Simptomları:
Ketozis: Bədən enerji üçün yağları yandırarkən keton adlanan turşular yaranır və ketoasidoza səbəb ola bilər. Bu, həyat üçün təhlükəli vəziyyətdir və təcili tibbi yardım tələb edir.
Tip 2 Diabetin Xüsusi Simptomları:
Dəri Dəyişiklikləri: Qoltuqaltı və boyun kimi yerlərdə qaranlıqlaşmış dəri ləkələri (akantozis nigrikans) insulin rezistentliyini göstərə bilər.
Gestational Diabetin Simptomları:
Adətən Asimptomatikdir: Hamiləlik diabeti adətən simptomsuz olur və rutinin prenatal yoxlamalar zamanı aşkarlanır.
Diaqnostika
Diabetin diaqnostikası müxtəlif qan testləri və klinik simptomlara əsaslanır:
Fasting Blood Sugar (FBS) Testi: 8 saatlıq orucdan sonra qanda qlükoza səviyyəsini ölçən testdir. Normalda 100 mq/dl-dən aşağı olmalıdır. 126 mq/dl və ya daha yüksək nəticə diabeti göstərə bilər.
Oral Glucose Tolerance Test (OGTT): Orucluqdan sonra qlükoza məhlulu içildikdən 2 saat sonra qan şəkəri səviyyəsi ölçülür. 200 mq/dl və ya daha yüksək nəticə diabeti göstərə bilər.
A1C Testi (Glycated Hemoglobin): Son 2-3 ay ərzində ortalama qan şəkəri səviyyəsini göstərən bir qan testidir. 6.5% və ya daha yüksək nəticə diabeti təsdiq edir.
Random Blood Sugar Testi: Günün istənilən vaxtında qan şəkərinin ölçülməsi. 200 mq/dl və ya daha yüksək nəticə diabeti göstərə bilər.
Ketone Testi (Tip 1 Diabet): Sidikdə və ya qanda keton səviyyəsini ölçmək üçün istifadə edilir, ketoasidozu müəyyən etməyə kömək edir.
Müalicə Yolları
Diabetin müalicəsi xəstəliyin növünə, simptomların şiddətinə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə əsaslanır:
Tip 1 Diabet Müalicəsi:
İnsulin Terapiyası: İnsulin çatışmazlığına görə, Tip 1 diabetli xəstələr müntəzəm insulin inyeksiyaları (şprislər, insulin pompaları və ya penlər vasitəsilə) almalıdır.
Qidalanma Planlaması: Karbohidrat qəbulunun izlənməsi və düzgün balanslı bir pəhriz.
Fiziki Aktivlik: Mütəmadi fiziki fəaliyyət qan şəkərinin idarə olunmasına kömək edə bilər.
Qan Şəkəri Monitorinqi: Qan şəkəri səviyyələrini müntəzəm olaraq izləmək üçün qlükometrlərdən istifadə.
Gestational Diabet Müalicəsi:
Qidalanma Dəyişikliyi: Sağlam və balanslı pəhriz hamiləlikdə qan şəkəri səviyyələrini nəzarətdə saxlamağa kömək edə bilər.
Fiziki Aktivlik: Mütəmadi yüngül fiziki fəaliyyət (gəzinti, üzgüçülük və s.) tövsiyə olunur.
İnsulin və ya Dərman Müalicəsi: Bəzi hallarda, qan şəkərini nəzarətdə saxlamaq üçün insulin və ya digər dərmanlar lazım ola bilər.
Yaxın Monitorinq: Qan şəkəri səviyyələrini izləmək və körpənin inkişafını yoxlamaq üçün müntəzəm prenatal ziyarətlər.
Fəsadlar və Profilaktika
Diabet müalicə olunmadıqda və ya düzgün idarə olunmadıqda bir sıra ciddi fəsadlara səbəb ola bilər:
Kardiovaskulyar Xəstəliklər: Ürək xəstəliyi, infarkt və insult riski.
Nefropatiya (Böyrək Xəstəliyi): Diabet nefropatiyaya və böyrək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Retinopatiya: Göz xəstəlikləri və görmə itkisi.
Neyropatiya: Əllərdə və ayaqlarda sinir zədələnməsi.
Diabetik Ayaq Yaraları və İnfeksiyalar: Yavaş sağalan yaralar və infeksiyalar.
Profilaktika üçün:
Sağlam Çəki Saxlamaq: Sağlam qidalanma və mütəmadi fiziki fəaliyyət.
Daimi Qidalanma Planlaması və Çəki Nəzarəti: Karbohidrat və şəkər qəbulunu nəzarətdə saxlamaq.
Siqaretin Tərgidilməsi: Siqaret çəkmək diabetik komplikasiyalar riskini artırır.
Müntəzəm Tibbi Yoxlamalar və Qan Şəkəri Testləri.
Nəticə
Şəkərli diabet, ciddi və xroniki bir xəstəlikdir, lakin erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə effektiv şəkildə idarə oluna bilər. Həkim tərəfindən təyin olunan müalicə planına ciddi riayət etmək, sağlam həyat tərzi seçimləri və müntəzəm tibbi nəzarət diabetin ağırlaşmalarının qarşısını almaq və xəstələrin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün vacibdir.
