Makula Degenerasiyasının Türləri
Makula degenerasiyasının iki əsas növü vardır: quru (atrofik) makula degenerasiyası və yaş (neovaskulyar) makula degenerasiyası.
Quru Makula Degenerasiyası:
Ən yaygın növdür və bütün makula degenerasiyalarının təxminən 85-90%-ni təşkil edir.
Makuladakı hüceyrələrin və retina toxumalarının tədricən incəlməsi və deqradasiyası ilə xarakterizə olunur. Drusen adlanan kiçik sarı çöküntülər makulanın altında yığılır və görmə itkisinin ilkin mərhələlərini göstərir.
Görmə itkisi yavaş-yavaş, aylar və ya illər ərzində baş verir.
Əlamətlər: Bulanıq mərkəzi görmə, oxumaqda çətinlik, üzləri tanımaqda problem, mərkəzi görmədə qara və ya boz ləkə.
Yaş Makula Degenerasiyası:
Daha az yaygın, lakin daha ağır bir formadır və görmə itkisinə daha tez səbəb ola bilər.
Bu növ makula degenerasiyasında makula altında anormal qan damarları əmələ gəlir və bu damarlar sızaraq retina toxumasına zərər verir. Bu, sürətli və ciddi görmə itkisinə səbəb ola bilər.
Əlamətlər: Düz xətlərin əyilmiş görünməsi, sürətli mərkəzi görmə itkisi, mərkəzdə qara və ya boz ləkə.
Makula Degenerasiyasının Səbəbləri
Makula degenerasiyasının dəqiq səbəbləri tam aydın deyil, lakin bəzi faktorlar xəstəliyin inkişaf riskini artırır:
Yaş: 50 yaşdan yuxarı insanlar üçün risk yüksəkdir.
Genetik Yatkınlıq: Ailə tarixi makula degenerasiyası olan insanlarda risk daha yüksəkdir.
Siqaret Çəkilməsi: Siqaret çəkmək makula degenerasiyasının ən böyük modifikasiya edilə bilən risk faktorlarından biridir.
Günəşə Məruz Qalma: UV şüalarına uzun müddət məruz qalmaq makula zədələnməsinə səbəb ola bilər.
Yüksək Qan Təzyiqi və Ürək-Damar Xəstəlikləri: Bu vəziyyətlər gözün qan dövranını təsir edə bilər.
Düzgün Bəslənməmə: Antioksidanlarla zəngin olmayan bir pəhriz makula sağlamlığını təsir edə bilər.
Obezlik: Piylənmə, xüsusilə yaş makula degenerasiyası riskini artıra bilər.
Makula Degenerasiyasının Belirtiləri
Makula degenerasiyasının əlamətləri xəstəliyin növünə və mərhələsinə görə dəyişə bilər:
Mərkəzi görmə itkisi və ya bulanıqlıq
Görmə sahəsinin ortasında qara və ya boz ləkə
Düz xətlərin əyri və ya dalğalı görünməsi (metamorfopsiya)
Rənglərin daha solğun görünməsi
Oxumaqda çətinlik və detallı işləri yerinə yetirməkdə problemlər
Qarşı tərəfi tanımaqda çətinlik
Makula Degenerasiyasının Diaqnozu
Makula degenerasiyasının diaqnozu üçün göz həkimi tərəfindən müxtəlif testlər və müayinələr aparılır:
Görmə Kəskinliyi Testi: Görmə itkisini ölçmək üçün istifadə edilən sadə bir testdir.
Amsler Grid Testi: Bu testdə, xəstəyə bir tor (grid) göstərilir və əgər xətlər əyilmiş, qırıq və ya bulanıq görünürsə, makula degenerasiyası ola bilər.
Oftalmoskopiya: Gözün arxa hissəsindəki retinanı yoxlamaq üçün oftalmoskopiya aparılır və drusen (sarı çöküntülər) varlığı qiymətləndirilir.
Fluoressein Angioqrafiyası: Gözə flüoresan boya vurularaq qan damarlarının makula ətrafında necə göründüyü qiymətləndirilir. Bu test yaş makula degenerasiyasını təsdiqləmək üçün istifadə edilir.
Optik Koherensiya Tomoqrafiyası (OCT): Retina və makulanın yüksək dəqiqlikli şəkillərini çəkmək üçün istifadə olunur. Quru və yaş makula degenerasiyasını ayırd etmək üçün vacib bir testdir.
Makula Degenerasiyasının Müalicəsi
Makula degenerasiyasının müalicəsi növünə və xəstəliyin mərhələsinə görə dəyişir:
Quru Makula Degenerasiyası Müalicəsi:
Bu növ üçün spesifik bir müalicə olmamaqla birlikdə, xəstəliyin irəliləməsini yavaşlatmaq üçün bəzi strategiyalar mövcuddur:
AREDS Vitaminləri: Xüsusi vitamin və mineral əlavələri (C vitamini, E vitamini, sink, mis, lutein və zeaksantin) makula degenerasiyasının irəliləməsini yavaşlatmağa kömək edə bilər.
Sağlam Pəhriz və Həyat Tərzi: Yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, balıq (Omega-3 yağ turşuları ilə zəngin), meyvələr və qidalar makula sağlamlığı üçün faydalıdır. Siqareti tərgitmək də çox vacibdir.
Yaş Makula Degenerasiyası Müalicəsi:
Yaş makula degenerasiyası üçün bəzi müalicə üsulları mövcuddur:
Anti-VEGF İnyeksiyaları: Bu inyeksiyalar (ranibizumab, aflibercept, bevacizumab) anormal qan damarlarının inkişafını dayandırmaq üçün gözün içinə vurulur. Ən yaygın və effektiv müalicə üsuludur.
Fotodinamik Terapiya (PDT): Bu prosedurda, gözə xüsusi bir boya vurulur və lazer işığı ilə aktivləşdirilir ki, bu da anormal damarların məhvinə səbəb olur.
Lazer Cərrahiyyəsi: Lazer işığı anormal qan damarlarını məhv etmək üçün istifadə edilə bilər, lakin bu üsul daha az istifadə edilir, çünki digər sağlam toxumalar da zərər görə bilər.
Makula Degenerasiyasının Profilaktikası
Makula degenerasiyasını tamamilə qarşısını almaq mümkün olmasa da, risk faktorlarını azaltmaq və xəstəliyin irəliləməsini yavaşlatmaq üçün aşağıdakı addımları atmaq mümkündür:
Siqareti Tərgitmək: Siqaret çəkməmək makula degenerasiyası riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.
Günəş Gözlüklərindən İstifadə: UV şüalarına qarşı qorunmaq üçün günəş eynəkləri taxın.
Sağlam Bəslənmə: Tərəvəz, meyvə, Omega-3 yağ turşuları ilə zəngin qidalar qəbul edin.
Müntəzəm Göz Müayinələri: Risk altında olan şəxslər üçün mütəmadi göz müayinələri çox vacibdir.
Fiziki Aktivlik və Sağlam Həyat Tərzi: Yüksək qan təzyiqi və ürək-damar xəstəliklərinin qarşısını almaq makula sağlamlığı üçün faydalıdır.
