Şizofreniyanın Əlamətləri:
Şizofreniyanın simptomları müxtəlif şəkildə ortaya çıxır və ümumiyyətlə üç əsas kateqoriyaya bölünür: Pozitiv Simptomlar, Negativ Simptomlar və Disorganizasiya Simptomları.
1. Pozitiv Simptomlar:
Pozitiv simptomlar, reallıqdan uzaqlaşma ilə əlaqəli simptomlardır. Bu simptomlar adətən şəxsdə normal olmayan bir vəziyyəti əks etdirir:
Halüsinasiyalar: Halüsinasiyalar reallıqda mövcud olmayan şeyləri görmə, eşitmə, hiss etmə və ya qoxulama vəziyyətidir. Ən yaygın halüsinasiyalar səsli halüsinasiyalardır, yəni şəxs olmayan səslər eşidir.
İllüziyalər (Dəlusiyalar): Bu, şəxsin reallığa uyğun olmayan inanclara sahib olmasıdır. Məsələn, şəxs xüsusi bir missiyası olduğuna və ya casusların onu izlədiyinə inanır.
Paranoid Düşüncələr: Şəxsin başqalarının ona zərər vermək istədiyinə dair yanlış inancları ola bilər.
2. Negativ Simptomlar:
Negativ simptomlar, şəxsin normal emosional və davranış funksiyalarında azalma və ya yoxluqdur:
Anhedoniya: Zövq alma qabiliyyətinin itirilməsi. Şəxs əvvəllər zövq aldığı fəaliyyətlərdən artıq zövq almaya bilər.
Avolusiya: Motivasiya və hədəfə yönəlmiş davranışların itirilməsi. Şəxs gündəlik işləri yerinə yetirməkdə çətinlik çəkir və ya bunları etməyə heç bir istək göstərmir.
Alociya: Danışmaqda çətinlik və ya danışma arzusunun itirilməsi.
Emosional Uyuşma: Emosional reaksiyaların azalması və ya itirilməsi.
3. Disorganizasiya Simptomları:
Bu simptomlar şəxsin düşüncə və davranış tərzində qarışıqlıq və uyğunsuzluq ilə xarakterizə olunur:
Düzgün olmayan və ya qarışıq danışıq: Şəxsin danışıq tərzi qarmaqarışıq ola bilər və ya mənasız söz birləşmələrindən ibarət ola bilər.
Disorganizasiya olunmuş davranış: Məqsədsiz hərəkətlər və ya təkrarlanan qəribə davranışlar. Şəxs normal gündəlik fəaliyyətlərində ciddi problemlər yaşaya bilər.
Katatoniya: Fiziki hərəkətsizlik, donmuş vəziyyətdə qalma və ya anormal motor fəaliyyətləri (hiperaktivlik və ya tam hərəkətsizlik).
Şizofreniyanın Səbəbləri:
Şizofreniyanın dəqiq səbəbləri tam aydın deyil, lakin bu pozuntunun inkişafında bir neçə faktorun rol oynadığı düşünülür:
Genetik Faktörlər: Ailəsində şizofreniya olan insanlarda bu xəstəliyin inkişaf etmə ehtimalı daha yüksəkdir. Bu, xəstəliyin genetik bir meyllilik əsasında inkişaf edə biləcəyini göstərir.
Beyin Kimyası və Strukturu: Beyində dopamin və glutamat kimi nörotransmitterlərin qeyri-düzgün işləməsi şizofreniyanın inkişafına səbəb ola bilər. Eyni zamanda, bəzi beyin strukturlarının anormallıqları da bu xəstəliklə əlaqələndirilir.
Ətraf Mühit Faktörləri: Travmatik hadisələr, erkən yaşlarda yaşanan ciddi stres və ya infeksiyalar, hamiləlik dövründə qidalanma problemləri və narkotik istifadəsi kimi faktorlar şizofreniyanın inkişafında rol oynaya bilər.
Şizofreniyanın Müalicəsi:
Şizofreniya xroniki bir vəziyyətdir və tamamilə müalicə edilə bilməsə də, müvafiq müalicə və dəstəklə simptomlar idarə edilə bilər və şəxsin həyat keyfiyyəti artırıla bilər. Müalicə bir neçə yanaşmanı əhatə edir:
1. Dərman Müalicəsi:
Antipsikotiklər: Şizofreniyanın əsas müalicə üsulu antipsikotik dərmanlardır. Bu dərmanlar beyin kimyasını tənzimləyərək pozitiv simptomları (halüsinasiyalar və dəlusiyalar) azaldır.
Birinci Nəsil Antipsikotiklər: Klozapin, risperidon, kvetiapin kimi dərmanlar daha yaygın istifadə olunur və daha az yan təsir göstərir.
İkinci Nəsil Antipsikotiklər: Haloperidol, chlorpromazin kimi dərmanlar daha köhnə nəsil dərmanlardır və yan təsirləri daha çox ola bilər.
Antidepresanlar və Anksiyolitiklər: Depressiv simptomları və narahatlığı idarə etmək üçün bəzən əlavə dərmanlar təyin edilir.
2. Psixoterapiya:
Koqnitiv-Davranışçı Terapiya (KDT): Şəxslərə yanlış inancları və düşüncələri dəyişdirmək və bu düşüncələrin gündəlik həyatlarına təsirini azaltmaq üçün strateji yollar öyrədir.
Psixoedukasiya: Şəxs və ailəsi, şizofreniya haqqında məlumatlandırılır və xəstəliyi daha yaxşı başa düşməyə kömək edən təlimlər keçirilir.
Sosial Dəstək və Yenidən İnteqrasiya Proqramları: Şəxsin cəmiyyətə və normal həyatına geri dönməsinə kömək edən proqramlar.
3. Sosial və Davranışsal Dəstək:
Ailə və Sosial Dəstək: Ailə üzvləri və dostlar, şəxsə emosional və praktik dəstək təmin edə bilər.
Qeyri-hökumət təşkilatları və cəmiyyət dəstəyi: Bu təşkilatlar, şizofreniya ilə yaşayan insanlar üçün iş tapmağa, cəmiyyətdə yer almağa və özlərinə inamı artırmağa kömək edə bilər.
4. Həyat Tərzi Dəyişiklikləri:
Sağlam qidalanma və müntəzəm fiziki aktivlik: Ümumi fiziki və zehni sağlamlığı yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər.
Stresin idarə edilməsi: Meditasiya, yoga və ya digər relaksasiya texnikaları stresin azaldılmasına və simptomların idarə edilməsinə kömək edə bilər.
Şizofreniya ciddi bir psixoloji vəziyyətdir, lakin müvafiq müalicə və dəstəklə insanlar normal həyatlarını davam etdirə bilərlər. Bu vəziyyətlə qarşılaşan şəxslərin peşəkar bir psixiatr və ya psixoloqdan yardım almaları vacibdir. Müalicə prosesində ailə və sosial dəstək də olduqca önəmlidir.
