Növləri
Tiroid xərçəngi dörd əsas növə bölünür:
Papiller Tiroid Xərçəngi: Ən çox rast gəlinən tiroid xərçəngi növüdür və bütün tiroid xərçənglərinin təxminən 80%-ni təşkil edir. Papiller tiroid xərçəngi yavaş inkişaf edir və adətən yaxınlıqdakı limfa düyünlərinə yayılır. Bu növ xərçəng çox vaxt erkən mərhələdə aşkar edilir və müalicəyə yaxşı cavab verir.
Follikulyar Tiroid Xərçəngi: Tiroid xərçənglərinin təxminən 10-15%-ni təşkil edir. Follikulyar tiroid xərçəngi də yavaş inkişaf edir, lakin papiller növdən fərqli olaraq qan damarlarına və uzaq orqanlara (məsələn, ağciyər və sümük) yayıla bilər.
Medullar Tiroid Xərçəngi: Tiroidin C hüceyrələrindən inkişaf edən nadir bir növdür və tiroid xərçənglərinin təxminən 3-4%-ni təşkil edir. Medullar tiroid xərçəngi ailəvi ola bilər və RET genindəki mutasiyalarla əlaqədardır.
Anaplastik Tiroid Xərçəngi: Ən nadir və ən aqressiv tiroid xərçəngi növüdür. Bu növ, digər növlərlə müqayisədə daha sürətli böyüyür və müalicəsi daha çətindir.
Səbəbləri və Risk Faktorları
Tiroid xərçənginin dəqiq səbəbləri tam olaraq bilinmir, lakin bəzi risk faktorları xəstəliyin inkişafını artıra bilər:
Cinsiyyət və Yaş: Tiroid xərçəngi qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox rast gəlinir. Ən çox 30-60 yaş aralığında inkişaf edir.
Genetik Faktorlar: Ailəsində tiroid xərçəngi və ya genetik sindrom (məsələn, multiple endokrin neoplazi tip 2) olan insanlarda risk daha yüksəkdir. RET genində mutasiyalar medullar tiroid xərçəngi riskini artırır.
Şüa Maruz Qalması: Baş və boyun bölgəsinə uşaqlıq dövründə alınan yüksək dozada radiasiya tiroid xərçəngi riskini artırır.
İyod Çatışmazlığı və Yaşama Yeri: İyod çatışmazlığı olan bölgələrdə yaşayan insanlarda tiroid xərçəngi riski artmışdır.
Ailə Tarixi: Ailədə tiroid xərçəngi olan insanlarda bu xərçəngin inkişaf riski daha yüksəkdir
Simptomları
Tiroid xərçəngi erkən mərhələlərdə simptomsuz ola bilər, lakin zamanla bəzi simptomlar görünə bilər. Ən çox rast gəlinən simptomlar aşağıdakılardır:
Boyunda Şişkinlik və ya Yumru: Boyunda, xüsusilə tiroid vəzində ağrısız bir şişkinlik və ya yumru hiss edilə bilər.
Səsdə Dəyişikliklər: Səsin qalınlaşması və ya xırıltı. Xüsusilə, xərçəng səs tellərinə yaxın yerləşirsə.
Udqunmada və Nəfəs Almada Çətinlik: Tiroid vəzində böyümə və ya şiş yaxın strukturlara təzyiq edərsə, udqunma və ya nəfəs alma çətinliyi yarana bilər.
Boyun Ağrısı: Boyunda və ya qulaqlara yayılan ağrı.
Böyümüş Limfa Düyünləri: Boyundakı limfa düyünlərinin şişməsi tiroid xərçənginin bir əlaməti ola bilər.
Diaqnostika
Tiroid xərçənginin diaqnozu üçün bir neçə üsul mövcuddur:
Fiziki Müayinə: Həkim boyunda şişkinlik və ya hər hansı bir kütlənin olub-olmadığını yoxlayır və xəstənin simptomları və tibbi tarixi haqqında məlumat toplayır.
Qan Testləri: Tiroidin fəaliyyətini qiymətləndirmək və medullar tiroid xərçəngindən şübhələnildikdə kalsitonin və karsinoembriyonik antigen (CEA) səviyyələrini ölçmək üçün istifadə edilə bilər.
Ultrasəs Müayinəsi: Tiroidin strukturu və şişlərin ölçüsünü və yayılmasını qiymətləndirmək üçün boynun ultrasəs müayinəsi həyata keçirilir.
İncə İynə Aspirasiya Biopsiyası (FNAB): Tiroiddəki şişdən nümunə götürülərək mikroskop altında xərçəng hüceyrələrinin olub-olmaması araşdırılır.
Sintigrafiya və PET-CT: Tiroid toxumasının funksiyasını və metastazın yayılmasını qiymətləndirmək üçün istifadə edilə bilər.
Genetik Testlər: Xüsusilə ailəvi medullar tiroid xərçəngi şübhəsi olduqda, RET geni mutasiyalarını yoxlamaq üçün genetik testlər aparıla bilər.
Müalicə Yolları
Tiroid xərçənginin müalicəsi xərçəngin növünə, mərhələsinə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə əsaslanır. Müalicə üsulları aşağıdakılardır:
Cərrahi Müdaxilə:
Total Tiroidektomiya: Tiroid vəzinin tamamilə çıxarılması. Ən çox yayılmış müalicə üsuludur, xüsusilə papiller və follikulyar tiroid xərçəngi üçün.
Lobektomiya: Yalnız bir lobun və ya tiroidin bir hissəsinin çıxarılması. Kiçik və lokalizasiya olunmuş şişlər üçün istifadə edilə bilər.
Boyun Limfa Düyünü Diseksiyası: Xərçəngin limfa düyünlərinə yayılması halında boyun limfa düyünlərinin çıxarılması.
Radioaktiv İyod Terapiyası: Xüsusilə papiller və follikulyar tiroid xərçəngi üçün istifadə olunur. Cərrahi müdaxilədən sonra qalan tiroid toxumasını və ya metastazı məhv etmək üçün istifadə edilir.
Xarici Şüa Radioterapiyası: Xüsusilə anaplastik və ya medullar tiroid xərçəngi hallarında və ya cərrahiyyə ilə çıxarıla bilməyən hallarda istifadə olunur.
Kimyaterapiya və Hədəfli Terapiya: Anaplastik tiroid xərçəngi kimi daha aqressiv növlərin müalicəsində istifadə edilir. Hədəfli terapiya dərmanları xərçəng hüceyrələrinin spesifik zülallarını hədəf alır.
Tiroglobulin və Kalsitonin Monitorinqi: Cərrahi müdaxilədən sonra xərçəngin qalıqlarının olub-olmamasını müəyyən etmək üçün tiroglobulin (papiller və follikulyar xərçəng üçün) və kalsitonin (medullar xərçəng üçün) səviyyələrinin monitorinqi həyata keçirilir.
Hormonal Replasman Terapiyası: Total tiroidektomiyadan sonra xəstələrə tiroid hormonları əvəzləyici dərmanlar verilir.
Nəticə
Tiroid xərçəngi erkən mərhələdə aşkar edildikdə müalicə edilə bilən bir xəstəlikdir. Erkən diaqnoz, düzgün müalicə və müntəzəm tibbi nəzarət, tiroid xərçəngindən sağ qalma və xəstələrin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaqda vacibdir. Tiroid xərçənginə səbəb ola biləcək risk faktorlarını bilmək və mütəmadi tibbi yoxlamalar tiroid xərçənginin erkən mərhələdə aşkarlanmasına və effektiv müalicəsinə kömək edə bilər.
