Travma Sonrası Stress Pozuntusunun Əlamətləri:
TSSP, travmatik hadisədən sonra bir neçə həftə, ay və ya illər ərzində inkişaf edə bilər və simptomlar ümumiyyətlə dörd əsas kateqoriyada toplanır:
1. Yenidən Yaşama (Reeksperiyens) Simptomları:
Bu simptomlar travmatik hadisənin təkrarən yaşanması ilə əlaqəlidir və adətən şəxsdə dərin bir narahatlıq yaradır:
Flashbacklər: Travmatik hadisənin yenidən yaşanması hissi. Şəxs özünü o hadisənin ortasındaymış kimi hiss edə bilər.
Kabuslar: Travma ilə bağlı təkrarlanan qorxulu yuxular.
İntensiv Duyğusal Reaksiyalar: Travma ilə əlaqəli yerlər, səslər və ya qoxularla qarşılaşdıqda güclü emosional və ya fiziki reaksiyalar.
2. Qaçınma Simptomları:
Travmatik hadisəni xatırladan vəziyyətlərdən və ya düşüncələrdən uzaq durma cəhdi:
Həmin yeri və ya hadisəni xatırladan yerlərdən və ya insanlardan uzaq durmaq.
Travmatik hadisə haqqında düşünməkdən və ya danışmaqdan çəkinmək.
Emosional uyuşma: Sevinc, maraq və ya bağlılıq kimi duyğulardan uzaqlaşmaq.
3. Ardıcıl Narahatlıq və Hiperaktivlik:
Travma sonrası şəxsdə davamlı bir narahatlıq və təhlükə hissi inkişaf edə bilər:
Həddindən artıq ayıq-sayıq olmaq (hipervijilans): Davamlı təhlükə hissi və hər an bir şey olacağı qorxusu.
İrritabilite və ya əsəbilik.
Yuxu problemləri: Yuxuya getməkdə və ya davamlı yuxuda qalmaqda çətinlik.
Konsentrasiya problemləri.
4. Mənfi Düşüncələr və Hisslər:
Travmatik hadisə şəxsin özünə və ətrafındakılara dair mənfi düşüncələr inkişaf etməsinə səbəb ola bilər:
Özünü və ya başqalarını günahlandırma.
Depressiya və ümidsizlik hissləri.
Başqalarından uzaqlaşmaq və ya tək qalma istəyi.
Həyat haqqında mənfi düşüncələr.
TSSP-nin Səbəbləri:
TSSP, müxtəlif travmatik hadisələrdən sonra inkişaf edə bilər. Bu hadisələrə aşağıdakılar daxildir:
Müharibə təcrübələri.
Təbii fəlakətlər (zəlzələ, sel və s.).
Ciddi qəza və ya yaralanma.
Cinsi və ya fiziki zorakılıq.
Terror hücumları.
Sevdiyin bir insanın qəfil ölümü.
Travma Sonrası Stress Pozuntusunun Müalicəsi:
TSSP, müalicə edilə bilən bir vəziyyətdir və müalicə adətən fərdi və ya birləşdirilmiş yanaşmalarla aparılır:
1. Psixoterapiya:
Koqnitiv-Davranışçı Terapiya (KDT): Bu terapiya, şəxsin travmatik hadisə ilə bağlı mənfi düşüncələrini və duyğularını dəyişdirməyə kömək edir. KDT, şəxsin öz davranışlarını və düşüncə tərzini dəyişdirərək narahatlığı idarə etməsinə yönəlir.
Ekspozisiya Terapiyası: Şəxsə tədricən travmatik hadisəni xatırladan vəziyyətlərə məruz qoyaraq, zamanla bu hadisələrə qarşı həssaslığını azaltmaq məqsədi daşıyır.
EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing): Göz hərəkətləri ilə travmatik xatirələrin işlənməsinə və narahatlığın azaldılmasına yönəlmiş bir terapiya növüdür.
2. Dərman Müalicəsi:
Antidepresanlar: TSSP simptomlarını, xüsusən də depresyon və narahatlığı idarə etmək üçün istifadə olunur. Selektiv serotonin geri alım inhibitorları (SSRI-lar) kimi dərmanlar adətən təyin edilir.
Antianksiyete Dərmanları: Qısa müddətli olaraq narahatlıq və hiperaktivlik simptomlarını idarə etmək üçün istifadə oluna bilər.
3. Stresin İdarə Edilməsi:
Meditasiya və Relaxasiya Texnikaları: Bu texnikalar narahatlıq və gərginliyi azaltmağa kömək edə bilər.
Fiziki Aktivlik: Mütəmadi idman, TSSP simptomlarını azaltmağa və ümumi ruh halını yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər.
4. Sosial Dəstək:
Dəstək Qrupları: TSSP ilə mübarizə aparan digər insanlarla təcrübə paylaşmaq və dəstək almaq faydalı ola bilər.
Ailə və Dost Dəstəyi: Sevənlərin dəstəyi şəxsin müalicə prosesində mühüm rol oynayır.
Nəticə:
Travma Sonrası Stress Pozuntusu, ciddi bir psixoloji vəziyyətdir, lakin müvafiq müalicə və dəstəklə bu vəziyyətin öhdəsindən gəlmək mümkündür. TSSP simptomları ilə üzləşən şəxslərin peşəkar bir psixoloq və ya psixoterapevtə müraciət etməsi vacibdir. Müalicə şəxsin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və normallaşdırmaq üçün əsas addımdır.
