Unutqanlığın Səbəbləri:
Unutqanlığın bir çox fərqli səbəbi ola bilər. Bu səbəblər fiziki, psixoloji və ya yaşa bağlı ola bilər.
1. Yaşla Əlaqədar Səbəblər:
Normal Yaşlanma Prosesi: Yaşlandıqca beynin işləmə sürəti azalır və bu da yadda saxlama və xatırlama qabiliyyətini təsir edə bilər. Bu vəziyyət yaşla əlaqədar yaddaş itkisi adlanır və əksər hallarda normal hesab edilir.
Demensiya: Yaşa bağlı olaraq inkişaf edən demensiya (Alzheimer xəstəliyi, vaskulyar demensiya və s.) unutqanlığa səbəb ola bilər. Demensiya, yaddaş itkisi ilə yanaşı, məntiqi düşünmə, qərar vermə və şəxsi davranışlarda dəyişikliklərə də səbəb ola bilər.
2. Psixoloji Səbəblər:
Stress və Narahatlıq: Stress və narahatlıq beyin funksiyalarını təsir edə bilər, bu da qısa müddətli yaddaş itkisinə səbəb ola bilər.
Depressiya: Depressiya, yaddaş problemlərinə səbəb ola bilən digər bir psixoloji vəziyyətdir. Depressiyalı insanlar çox vaxt ətraflarındakı şeylərə maraqsız və diqqətsiz olurlar ki, bu da yaddaş itkisinə səbəb ola bilər.
Travma və Şok: Əhəmiyyətli psixoloji travmalar və ya şoklar da yaddaşın pozulmasına səbəb ola bilər.
3. Fiziki və Bioloji Səbəblər:
Baş Travması: Baş travmaları, beyin zədələnməsinə səbəb olaraq yaddaş itkisinə və ya amneziyaya yol aça bilər.
Beyin İnfeksiyaları: Meningit, ensefalit kimi beyin infeksiyaları yaddaş itkisinə səbəb ola bilər.
Beyin Şişləri: Beyindəki şişlər yaddaş funksiyasını təsir edərək unutqanlığa səbəb ola bilər.
İnme (İnsult): Beynin müəyyən hissələrinə qan axınının kəsilməsi və ya azaldılması nəticəsində yaddaş itkisi baş verə bilər.
Yuxu Problemləri: Yuxu çatışmazlığı, yuxusuzluq və ya yuxu apnesi yaddaşın zəifləməsinə səbəb ola bilər.
B12 Vitamininin Əskikliyi: B12 vitamini beynin sağlamlığı üçün vacibdir və bu vitaminin çatışmazlığı yaddaş problemlərinə səbəb ola bilər.
Tiroid Problemləri: Hipo və ya hipertireoz yaddaş funksiyalarını təsir edə bilər.
4. Dərmanlar və Maddə İstismarı:
Yatışdırıcılar və Antidepresanlar: Bəzi dərmanlar (məsələn, benzodiazepinlər, antidepresanlar) yaddaşı təsir edə bilər.
Alkoqol və Narkotiklər: Həddindən artıq alkoqol və ya narkotik maddə istifadəsi beyin funksiyalarını zəiflədərək yaddaş itkisinə səbəb ola bilər.
Unutqanlığın Müalicəsi:
Unutqanlığın müalicəsi səbəbindən asılı olaraq dəyişir. Müalicə üsulları aşağıdakılardır:
1. Dərman Müalicəsi:
Demensiya Üçün Dərmanlar: Alzheimer xəstəliyi kimi demensiya hallarında istifadə olunan dərmanlar yaddaş itkisini yavaşlatmaq və simptomları idarə etmək üçün təyin edilir. Bunlar arasında asetilkolinesteraz inhibitorları (məsələn, donepezil, rivastigmin) və NMDA reseptor antagonistləri (məsələn, memantin) yer alır.
Vitamin Dəstələri: B12 vitamini əskikliyi varsa, vitamin əlavələri yaddaş problemlərini aradan qaldıra bilər.
Antidepresanlar və Anksiyolitiklər: Depressiya və narahatlıqla əlaqəli yaddaş problemləri olan insanlar üçün müvafiq dərmanlar təyin edilə bilər.
2. Psixoterapiya:
Koqnitiv-Davranışçı Terapiya (KDT): Yaddaş problemlərinin psixoloji səbəblərini müalicə etmək üçün istifadə edilə bilər. KDT, depressiya və narahatlıqla əlaqəli yaddaş problemləri üçün faydalı ola bilər.
Psixoterapiya və Məsləhət: Travma sonrası yaddaş problemləri yaşayan insanlar üçün psixoterapiya effektiv ola bilər.
3. Həyat Tərzi Dəyişiklikləri:
Yuxu Keyfiyyətini Yaxşılaşdırmaq: Yuxu rejiminin nizamlanması yaddaş funksiyasını yaxşılaşdıra bilər.
Fiziki Aktivlik: Mütəmadi idman, beyin sağlamlığına müsbət təsir edir və yaddaşın qorunmasına kömək edə bilər.
Sağlam Qidalanma: Beyin üçün faydalı qidalar (məsələn, omega-3 yağ turşuları, meyvələr, tərəvəzlər) qəbul etmək yaddaş funksiyalarını gücləndirə bilər.
Stressin İdarə Edilməsi: Meditasiya, yoga və ya relaksasiya texnikaları stressin idarə edilməsinə və yaddaşın yaxşılaşmasına kömək edə bilər.
4. Koqnitiv Təlim:
Beyin məşqləri: Krossvord, sudoku və ya digər koqnitiv təlim proqramları yaddaş funksiyasını artırmağa kömək edə bilər.
Yeni Fəaliyyətlər və Bacarıqlar: Yeni dillər öyrənmək, musiqi aləti çalmaq və ya digər əqli məşğələlər yaddaş üçün faydalıdır.
5. Müntəzəm Tibbi Nəzarət:
Davamlı Tibbi İzləmə: Yaddaş problemləri davam edərsə, mütəmadi olaraq həkimlə məsləhətləşmək vacibdir. Beləliklə, müalicə planı lazımi şəkildə tənzimlənə bilər.
Unutqanlıq ciddi bir problem ola bilər, lakin səbəbi müəyyən edildikdən sonra müvafiq müalicə ilə idarə oluna bilər. Yaddaş itkisi təkrarlanan və ya həyat keyfiyyətini təsir edən bir problem halına gəldikdə, mütləq bir həkimlə məsləhətləşmək vacibdir. Bu, daha ciddi bir vəziyyətin əlaməti ola bilər və erkən müdaxilə müsbət nəticələr verə bilər.
