1. Tik Bozukluğu Nədir?
📌 Tiklər sürətli, ani və istəmədən edilən hərəkətlər və ya səslərdir. Uşaqlar çox vaxt tiklərini nəzarət edə bilmirlər və bu hal onları sosial və emosional baxımdan çətin vəziyyətə sala bilər.
✅ Tiklər iki əsas kateqoriyaya bölünür:
🔹 1. Motor Tiklər (Hərəkət Tikləri)
✅ Sadə Motor Tiklər
Göz qırpmaq
Başı tərpətmək
Çiyinləri dartmaq
Burunu qırışdırmaq
✅ Mürəkkəb Motor Tiklər
Əlləri və ayaqları müəyyən şəkildə tərpətmək
Yersiz toxunmalar və ya sıçramalar
Başqa insanların hərəkətlərini təkrarlamaq (ekopraxiya)
🔹 2. Vokal (Səs) Tikləri
✅ Sadə Vokal Tiklər
Boğaz təmizləmək
Öskürmək
Fısıltı və ya qısa səslər çıxarmaq
✅ Mürəkkəb Vokal Tiklər
Söyüş və ya qeyri-etik sözlər demək (koprolaliya)
Başqalarının dediklərini təkrarlamaq (ekolaliya)
Müəyyən söz və ya ifadələri təkrarlamaq
💡 Tiklər gündəlik həyatda uşağı narahat edə və sosial münasibətlərə təsir göstərə bilər.
2. Tik Bozukluğunun Növləri
📌 Tik bozukluğu fərqli formalarda özünü göstərə bilər.
✅ 1. Keçici Tik Bozukluğu
Tiklər 1 ildən az davam edir.
Adətən 5-7 yaş arasında başlayır və özü-özünə yox olur.
✅ 2. Xroniki Tik Bozukluğu
Tiklər 1 ildən çox davam edir.
Motor və ya vokal tiklər uzun müddət davam edə bilər.
✅ 3. Tourette Sindromu
Həm motor, həm də vokal tiklər birlikdə müşahidə olunur.
18 yaşdan əvvəl başlayır və uzun müddət davam edə bilər.
Əhali arasında nisbətən nadir rast gəlinən nevroloji bir xəstəlikdir.
💡 Hər tik bozukluğu eyni deyil. Bəzi uşaqlarda yüngül şəkildə müşahidə olunsa da, bəzi hallarda müalicə tələb edə bilər.
3. Tik Bozukluğunun Səbəbləri
📌 Tiklərin yaranma səbəbi tam dəqiq bilinməsə də, bir neçə əsas faktor bu vəziyyətə təsir edə bilər.
🔹 1. Genetik Faktorlar
✅ Ailəsində tik bozukluğu olan uşaqlarda bu problem daha çox rast gəlinir.
🔹 2. Beyin Neyrotransmitter Dengesizliyi
✅ Dopamin və serotonin kimi kimyəvi maddələrin balanssızlığı tikləri artırır.
🔹 3. Stress və Anksiyete
✅ Tiklər stresli və narahat edici vəziyyətlərdə daha da güclənə bilər.
🔹 4. Dikkat Eksikliyi və Hiperaktivlik Bozukluğu (DEHB) ilə əlaqə
✅ Tik bozukluğu olan uşaqlarda DEHB də daha çox rast gəlinir.
💡 Tiklər bəzən müəyyən bir səbəb olmadan da yarana bilər, lakin ətraf mühit və genetik faktorlar mühüm rol oynayır.
4. Tik Bozukluğu Necə Müalicə Olunur?
📌 Tiklərin müalicəsi onların şiddətindən və uşağın gündəlik həyatına təsir dərəcəsindən asılıdır.
🔹 1. Nəzarət və Sakit Davranmaq
✅ Əgər tiklər uşağın həyatına ciddi təsir etmirsə, ən yaxşı yanaşma onları görməzlikdən gəlməkdir.
✅ Tiklərə çox diqqət yetirmək onları daha da gücləndirə bilər.
💡 Uşağa "Tiklərini dayandır" demək, onu daha da narahat edə bilər və tiklər daha çox təkrarlana bilər.
🔹 2. Zehni və Fiziki Rahatlama Texnikaları
✅ Meditasiya və nəfəs məşqləri uşağı rahatlaşdırır.
✅ Yoga və fiziki fəaliyyətlər stres səviyyəsini azaldır və tikləri yüngülləşdirə bilər.
💡 Uşaqların rahatlaması üçün rahat mühit yaratmaq vacibdir.
🔹 3. Davranışçı Terapiya (Həbit Reversal Training - HRT)
✅ Uşağa tiklərinin fərqinə varmağı və onları idarə etməyi öyrədir.
✅ Tik hərəkəti ilə eyni anda fərqli bir hərəkət etmək üçün məşqlər edilir.
💡 Bu terapiya tiklərin tezliyini və şiddətini azaltmağa kömək edə bilər.
🔹 4. Dərman Müalicəsi (Ağır Hallarda)
✅ Tiklər çox şiddətlidirsə və uşağın həyat keyfiyyətini aşağı salırsa, həkim nəzarətində dərman müalicəsi tətbiq oluna bilər.
✅ Dopamin bloklayıcı dərmanlar və bəzi anksiyete əleyhinə dərmanlar istifadə edilə bilər.
💡 Dərman müalicəsi yalnız psixoloq və ya nevroloq nəzarəti altında aparılmalıdır.
🔹 5. Ailə və Məktəb Dəstəyi
✅ Valideynlər və müəllimlər uşağın tiklərini tənqid etməməli, onlara qarşı anlayışlı davranmalıdırlar.
✅ Sosial dəstək uşağın özünəinamını qorumasına kömək edir.
💡 Uşağın tikləri ilə bağlı lağa qoyulması və ya təzyiq göstərilməsi onların daha da artmasına səbəb ola bilər.
5. Uşağınıza Necə Dəstək Ola Bilərsiniz?
📌 Tik bozukluğu olan uşaqlara valideyn və müəllimlərin doğru yanaşması onların rahatlamasına kömək edə bilər.
✅ 1. Uşağın tiklərini tənqid etməyin və ona təzyiq göstərməyin.
✅ 2. Onun hisslərini dinləyin və anksiyetesini azaltmağa kömək edin.
✅ 3. Stressi idarə etməsinə kömək edəcək məşqlər və rahatlama texnikalarından istifadə edin.
✅ 4. Müəllimlərlə əlaqə saxlayaraq məktəbdə ona daha yaxşı şərait yaradılmasına dəstək olun.
✅ 5. Lazım gələrsə, bir mütəxəssisə müraciət edərək peşəkar dəstək alın.
💡 Sevgi, anlayış və dəstək uşağın özünəinamını qorumasına və tikləri idarə etməsinə kömək edə bilər.
6. Nəticə: Tik Bozukluğu İdarə Edilə Bilər!
✨ Tik bozukluğu çox vaxt müvəqqəti olur və uşaqlar böyüdükcə azalır.
✨ Stres və təzyiqi azaltmaq tiklərin tezliyini azalda bilər.
✨ Davranışçı terapiya və rahatlama texnikaları uşağın tikləri idarə etməsinə kömək edə bilər.
✨ Valideynlərin və müəllimlərin anlayışlı olması uşağın özünü daha güvənli hiss etməsini təmin edər.
💡 Unutmayın: Tiklər insanın xarakterini müəyyənləşdirmir və onlar idarə oluna bilər! 😊🌿
