Xərçəngin Əsas Xüsusiyyətləri
Nədir?
Xərçəng, hüceyrə DNA-sında meydana gələn dəyişikliklər (mutasiyalar) nəticəsində hüceyrələrin kontrolsuz şəkildə böyüməsi və bölünməsidir. Bu anormal hüceyrələr normal hüceyrələrin yerini alaraq şişlər (tumorlar) meydana gətirə bilər.
Şişlər bədxassəli (malignant) və ya xoşxassəli (benign) ola bilər. Bədxassəli şişlər ətraf toxumalara yayılaraq metastaz verə bilər.
Xərçəngin Növləri
Karsinoma: Dərinin və ya orqanların daxili səthini təşkil edən epitel hüceyrələrdən yaranır. Ən çox rast gəlinən xərçəng növüdür (məsələn, ağciyər, döş, prostat, kolon xərçəngi).
Sarkoma: Sümüklər, qığırdaq, yağ, əzələlər və qan damarları kimi bağ toxumalardan yaranır.
Lösemi: Qanın və sümük iliyinin xərçəngidir və bədənin qan hüceyrələrinin normal istehsalını pozur.
Lenfoma və Miyeloma: Limf sisteminin xərçəngləri; lenfoma limfa düyünlərindən qaynaqlanır, miyeloma isə plazma hüceyrələrindən.
Melanoma: Melanositlərdən (dəriyə rəng verən hüceyrələr) yaranan dəri xərçəngidir.
Simptomları
Xərçəngin simptomları növünə və yerinə görə dəyişir. Ümumi simptomlara aşağıdakılar daxildir:
Qeyri-adi şişlik və ya bərklik (şişlər).
Qeyri-adi qanaxma və ya axıntı.
Uzun müddət sağalmayan yaralar.
Açıqlanmayan çəki itkisi və ya iştahsızlıq.
Dəridə dəyişikliklər (məsələn, xalların formasının və ya rənginin dəyişməsi).
Yuxarı tənəffüs yollarında davamlı öskürək və ya səsin dəyişməsi.
Davamlı yorğunluq və ya zəiflik.
Xərçəngin Risk Faktorları
Genetik Yatkınlıq: Ailə anamnezində bəzi xərçəng növlərinin olması.
Yaş: Xərçəng riski yaşla birlikdə artır.
Siqaret Çəkmək: Ən çox ağciyər xərçəngi, eləcə də ağız, boğaz, pankreas və digər xərçəng növləri ilə əlaqələndirilir.
Qidalanma və Piylənmə: Qidalanma vərdişləri, xüsusən də yağlı və işlənmiş qidaların yüksək istehlakı, xərçəng riskini artıra bilər.
Alkoqol İstehlakı: Uzun müddət və həddindən artıq alkoqol istehlakı bəzi xərçəng növlərinin riskini artırır.
Şüalanma: Günəşdən gələn ultrabənövşəyi şüalanma və ya radioaktiv maddələr xərçəng riskini artırır.
Viruslar və Bakteriyalar: HPV (Human Papillomavirus), Hepatit B və C, Helicobacter pylori kimi bəzi infeksiyalar müəyyən xərçəng növləri ilə əlaqələndirilir.
Kimyəvi Maddələr: Zəhərli kimyəvi maddələrlə uzun müddətli təmas (məsələn, asbest, benzen) xərçəng riskini artırır.
Xərçəngin Müalicə Yolları
Xərçəngin müalicəsi növünə, mərhələsinə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə bağlı olaraq dəyişir. Əsas müalicə metodları:
Cərrahiyyə:
Xərçəngin əsas müalicə üsullarından biridir və bədxassəli şişin cərrahi olaraq çıxarılmasını əhatə edir.
Radioterapiya (Şüa Müalicəsi):
Xərçəng hüceyrələrini öldürmək və ya onların böyüməsini dayandırmaq üçün yüksək enerjili şüalar istifadə olunur.
Kimyaterapiya (Kimyəvi Müalicə):
Xərçəng hüceyrələrini öldürən dərmanların sistemik tətbiqidir. Bəzi hallarda xəstəliyin yayılmasının qarşısını almaq üçün istifadə olunur.
İmmunoterapiya:
Xərçənglə mübarizə aparmaq üçün bədənin immun sistemini gücləndirən və ya hədəf yönləndirən dərmanlar və ya prosedurlar.
Hədəflənmiş Müalicə:
Xərçəng hüceyrələrinin xüsusi genetik mutasiyalarını və ya zülallarını hədəf alan dərman müalicələri.
Hormonal Müalicə:
Hormonların təsir etdiyi xərçəng növləri (məsələn, döş və prostat xərçəngi) üçün istifadə olunur.
Köçürmə və Dəstək Müalicəsi:
Sümük iliyi və ya kök hüceyrə transplantasiyası, xəstənin bədənin yenidən qan hüceyrələri yaratmasına kömək edə bilər.
Psixoloji dəstək, pəhriz və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə simptomları yüngülləşdirmək və xəstənin həyat keyfiyyətini artırmaq üçün.
