Yaşla Bağlı Makula Degenerasiyasının Tərifi və Səbəbləri AMD adətən 50 yaşdan yuxarı şəxslərdə baş verən və torlu qişanın makula mütərəqqi degenerasiyasını ehtiva edən göz xəstəliyidir. AMD-nin iki əsas forması var: Quru (atrofik) makulyar degenerasiya: Təsvir: AMD-nin ən çox yayılmış növüdür və bütün AMD hallarının təxminən 85-90%-ni təşkil edir. Bu formada makula nahiyəsində hüceyrə tullantılarının (druzen) yığılması və tor qişanın piqment epitelinin incəlməsi müşahidə edilir. Səbəbləri: Retinanın altında druzen adlanan kiçik, sarımtıl çöküntülərin yığılması ilə başlayır. Bu çöküntülər zaman keçdikcə fotoreseptor hüceyrələrinin qidalanması və funksiyasını pozur, bu da görmə itkisinə səbəb olur. Yaş (Neovaskulyar) Makula Degenerasiyası: Təsvir: AMD-nin daha az yayılmış, lakin daha ciddi formasıdır və sürətli və ciddi görmə itkisinə səbəb ola bilər. Makula altında anormal qan damarları böyüyür, sızır və çapıqlara səbəb olur. Səbəbləri: Anormal böyümə (neovaskulyarizasiya) nəticəsində tor qişanın altından yeni qan damarlarından qan və maye sızdığı zaman inkişaf edir. Bu sızıntı fotoreseptor hüceyrələrini zədələyir və sürətli görmə itkisinə səbəb olur.
AMD-nin əsas səbəbləri bunlardır: Yaş: AMD riski yaşla artır; Xüsusilə 50 yaşdan yuxarı insanlarda rast gəlinir. Genetik faktorlar: AMD-nin ailə tarixi olan fərdlərin xəstəliyin inkişaf riski yüksəkdir. CFH, ARMS2 və HTRA1 kimi genetik mutasiyalar AMD riskini artıra bilər. Siqaret çəkmək: Siqaret çəkmək YBMD inkişaf riskini 2-3 dəfə artıran mühüm faktordur. Pəhriz və Qidalanma: Antioksidantlarda və karotenoidlərdə (lutein və zeaksantin) aşağı olan pəhrizlər AMD riskini artıra bilər. Piylənmə: Bədən kütləsi indeksi yüksək olan insanlarda AMD inkişaf riski daha yüksəkdir. Yüksək qan təzyiqi (hipertoniya): Yüksək qan təzyiqi retinal damarlara zərər verərək AMD riskini artıra bilər. Ultrabənövşəyi şüalara məruz qalma: Uzun müddət günəşə məruz qalma retinanın zədələnməsinə və AMD inkişafına kömək edə bilər.
simptomlar AMD-nin simptomları xəstəliyin formasından (quru və ya yaş) və inkişaf sürətindən asılı olaraq dəyişir. Semptomlar tədricən görünə bilər və ya ani görmə itkisinə səbəb ola bilər. AMD-nin ümumi simptomlarına aşağıdakılar daxildir: Bulanıq Mərkəzi Görmə: Oxumaq, üzləri tanımaq və ya incə detalları görmək kimi fəaliyyətlər zamanı bulanıq görmə. Düz xətlər əyri və ya dalğalı görünür (Metamorfopsi): Qapı çərçivələri və ya kitab rəfləri kimi düz xətlər əyri və ya qırıq görünür. Görmə Sahəsinin Mərkəzində Qara və ya Boş Ləkə (Skotoma): Görmə sahəsinin mərkəzində boz və ya qara ləkə və ya boşluq yarana bilər. Rəng qavrayışının azalması: Rənglər solğun və ya solğun görünür. İşığa həssaslıq və zəif işıqda görməkdə çətinlik: zəif işıqda və ya gecə görmədə çətinlik. Görmə itkisinin sürətli inkişafı: Yaş AMD-də ani və sürətli görmə itkisi ola bilər.
Diaqnostik üsullar AMD adətən hərtərəfli göz müayinəsi ilə diaqnoz qoyulur. Göz həkimləri (oftalmoloqlar) aşağıdakı testlər və qiymətləndirmələrlə AMD diaqnozunu qoyur və dərəcəsini təyin edirlər: Fundoskopiya Müayinəsi (Fundoskopiya): Göz bəbəyi genişlənir, tor qişa və makula müayinə edilir. Druzen çöküntüləri, piqment dəyişiklikləri və retinanın altında yeni qan damarlarının böyüməsi yoxlanılır. Amsler Grid Testi: Xəstəyə Amsler şəbəkəsi göstərilir və xətlərin əyri, dalğalı və ya qırıq göründüyü soruşulur. Bu test mərkəzi görmə itkisini və metamorfopsiyi qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. Optik Koherens Tomoqrafiya (OCT): O, tor qişanın və makulanın təfərrüatlı en kəsiyi görüntüsünü təmin etməklə tor qişanın qalınlığını və mayenin yığılmasını qiymətləndirir. Yaş AMD diaqnozunda və müalicəyə cavabın monitorinqində istifadə olunur. Floresan angioqrafiyası: Qan damarlarını vizuallaşdırmaq üçün damara flüoresan boyası yeridilir və retinanın fotoşəkilləri çəkilir. Bu üsul anormal yeni damar formalaşmaları və sızmaları aşkar edir. İndosiyanin Yaşıl Angioqrafiya: Flüoresan angioqrafiya ilə birlikdə istifadə olunur və retinanın altındakı dərin damar strukturlarını təsvir edir. Fundus Autofluorescence (FAF): Lipofusinin yığılmasını və retinada hüceyrə tullantılarının mövcudluğunu qiymətləndirir.
Görmə Reabilitasiyası və Köməkçi Görmə Cihazları: AMD olan xəstələr xüsusi zəif görmə optik cihazları, böyüdücülər və zəif görmə cihazları kimi köməkçi cihazlardan faydalana bilərlər. Onlar həmçinin gündəlik həyatda görmə bacarıqlarını təkmilləşdirmək üçün reabilitasiya proqramlarında iştirak edə bilərlər. Eksperimental Müalicələr və Klinik Tədqiqatlar: Kök hüceyrə müalicələri, gen terapiyaları və AMD müalicəsi üçün yeni dərmanlarla bağlı araşdırmalar davam edir. Xəstələr yeni müalicə seçimlərində iştirak etmək imkanları barədə həkimləri ilə danışa bilərlər.
Nəticə Yaşla Bağlı Makula Dejenerasiyası (YMD) ciddi görmə itkisinə səbəb ola bilən və həyat keyfiyyətinə təsir edən bir göz xəstəliyidir. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə xəstəliyin gedişatını yavaşlatmaq və görmə itkisinin qarşısını almaq olar. Müntəzəm göz müayinələri xüsusilə risk altında olan insanlar üçün AMD-nin erkən aşkarlanması və müalicəsi üçün çox vacibdir. Göz sağlamlığının qorunması, balanslaşdırılmış qidalanma, siqaretdən imtina və UV-dən qorunma kimi profilaktik tədbirlərin görülməsi AMD-nin idarə olunmasında mühüm rol oynayır.
