Növləri
Zobun bir neçə növü var, və hər bir növ fərqli səbəblərdən və fərqli klinik xüsusiyyətlərdən asılıdır:
Sadə (Diffuz) Zob: Tiroid vəzinin bərabər şəkildə böyüdüyü vəziyyətdir. Əsasən yod çatışmazlığı səbəbindən baş verir və tiroid funksiyasında dəyişiklik olmaya bilər.
Multinodüler Zob: Tiroid vəzində bir neçə nodul (qabarıqlıq) meydana gəlir. Bu nodüllər funksional ola bilər (hormon ifraz edir) və ya ola bilməz (hormon ifraz etmir).
Toksik Nodüler Zob (Plummer Xəstəliyi): Bir və ya bir neçə nodul tiroid hormonları ifraz edir və hipertiroidizmə səbəb olur.
Graves Xəstəliyi: Otoimmün bir xəstəlikdir və tiroidin həddindən artıq hormon ifraz etməsinə səbəb olan diffuz zobla nəticələnir (hipertiroidizm).
Hashimoto Tiroiditi: Tiroidin otoimmün iltihabıdır, tiroid hüceyrələrinin zədələnməsinə və hipotiroidizmə səbəb ola bilər. Hashimoto tiroiditi olan xəstələrdə diffuz və ya nodulyar zob inkişaf edə bilər.
Səbəbləri
Zob müxtəlif səbəblərdən qaynaqlana bilər və hər bir səbəb müxtəlif risk faktorları və mexanizmlərə bağlıdır:
Yod Çatışmazlığı: Tiroid hormonlarının sintezi üçün yod vacibdir. Yod çatışmazlığı olan bölgələrdə yaşayan insanlarda tiroid vəzi böyüyə bilər. Bu, ən çox yayılmış səbəblərdən biridir.
Otoimmün Xəstəliklər:
Graves Xəstəliyi: Immun sistem tiroid hüceyrələrinə hücum edir və onların həddindən artıq hormon istehsal etməsinə səbəb olur.
Hashimoto Tiroiditi: Immun sistem tiroid hüceyrələrinə hücum edir, nəticədə tiroid hüceyrələri məhv olur və hormon istehsalı azalır (hipotiroidizm).
Tiroid Nodülləri: Tiroid vəzindəki nodüllər (xoşxassəli və ya bədxassəli) böyüyərək zob meydana gətirə bilər.
Hormonal Dəyişikliklər: Hamiləlik, menopauza və ya yetkinlik dövründə hormonal dəyişikliklər tiroid vəzinin böyüməsinə səbəb ola bilər.
Tiroidit: Tiroidin iltihabı (məsələn, subakut tiroidit) tiroidin böyüməsinə və zobun yaranmasına səbəb ola bilər.
Ailə Tarixi: Ailəsində zob olan insanlar bu xəstəliyə daha çox meylli ola bilər.
Dərmanlar və Maddələr: Litium, amiodaron və bəzi digər dərmanlar tiroidin böyüməsinə səbəb ola bilər.
Simptomları
Zobun simptomları tiroidin böyümə dərəcəsindən, səbəbindən və hormon istehsalı səviyyəsindən asılı olaraq dəyişir. Ən çox rast gəlinən simptomlar aşağıdakılardır:
Boyunda Şişkinlik: Boyunda hiss edilə bilən və ya görünən bir şişkinlik. Zob adətən ağrısızdır, lakin bəzi hallarda diskomforta səbəb ola bilər.
Udqunmada və Nəfəs Almada Çətinlik: Böyük zob traxeya və qida borusuna təzyiq göstərə bilər və udqunma və ya nəfəs alma çətinliyi yarada bilər.
Səsdə Dəyişiklik: Zob səs tellərinə təzyiq etdikdə səsdə dəyişikliklər və ya xırıltılı səs yaranır.
Hipertiroidizm Simptomları: Əgər zob hipertiroidizmə səbəb olursa (məsələn, Graves xəstəliyi), aşağıdakı simptomlar görünə bilər:
Çəki itkisi
Sürətli ürək döyüntüsü və ya çarpıntı
İsti dözümsüzlük və həddindən artıq tərləmə
Sinirlilik, narahatlıq və yuxusuzluq
Hipotiroidizm Simptomları: Əgər zob hipotiroidizmə səbəb olursa (məsələn, Hashimoto tiroiditi), aşağıdakı simptomlar görünə bilər:
Çəki artımı
Yorğunluq və halsızlıq
Soyuq dözümsüzlük
Quru dəri və saçlar
Yavaş ürək döyüntüsü
Boyun Ağrısı və ya Diskomfort: Böyük zoba bağlı olaraq boyunda ağrı və ya narahatlıq hissi yarana bilər.
Diaqnostika
Zobun diaqnostikası bir neçə üsuldan istifadə etməklə həyata keçirilir:
Fiziki Müayinə: Həkim boyun nahiyəsini müayinə edərək tiroid vəzinin ölçüsünü, düyünlərin olub-olmamasını və onların hərəkətliliyini qiymətləndirir.
Qan Testləri:
TSH (Tiroid Stimulyasiyaedici Hormon): Tiroid hormonlarının ifrazının tənzimlənməsini yoxlamaq üçün istifadə edilir. Hipotiroidizm və ya hipertiroidizm diaqnozu üçün əsas testdir.
T3 və T4: Tiroid hormonlarının səviyyələrini ölçmək üçün istifadə edilir.
Anti-TPO və Anti-Tg Antikorları: Otoimmün tiroid xəstəliklərini (Hashimoto və ya Graves xəstəliyi) müəyyən etmək üçün istifadə edilir.
Ultrasəs Müayinəsi: Tiroid vəzinin ölçüsünü, formasını və içindəki düyünləri qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.
Radionuklid Sintigrafiya: Zobun funksiyasını və tiroid nodüllərinin aktivliyini müəyyən etmək üçün tiroid sintigrafiyası istifadə edilə bilər.
İncə İynə Aspirasiya Biopsiyası (FNAB): Tiroid nodüllərinin bədxassəli olub-olmadığını müəyyən etmək üçün biopsiya aparılır.
Kompyuter Tomoqrafiya (CT) və ya Maqnit Rezonans Görüntüləmə (MRİ): Böyük zobalar və ya traxeya və qida borusuna təzyiqi olan xəstələrdə müayinə üçün istifadə edilə bilər.
Müalicə Yolları
Zobun müalicəsi səbəbindən, böyümə dərəcəsindən və hormon istehsalının səviyyəsindən asılı olaraq dəyişir:
Yod Suplementasiyası: Yod çatışmazlığına bağlı zobda qidalanmada yodun artırılması (məsələn, yodlu duzun istifadəsi) zoba nəzarət etməyə kömək edə bilər.
Dərman Müalicəsi:
Levotiroksin: Hipotiroidizmi olan xəstələrdə tiroid hormon səviyyələrini artırmaq üçün istifadə olunur. Kiçik zobaların ölçüsünü azalda bilər.
Antitiroid Dərmanlar: Hipertiroidizmi olan xəstələrdə (məsələn, Graves xəstəliyi) tiroid hormon istehsalını azaltmaq üçün methimazole və ya propylthiouracil kimi dərmanlar istifadə olunur.
Radioaktiv Yod Terapiyası: Toksik nodüler zob və ya hipertiroidizmi olan xəstələrdə tiroid toxumasını məhv etmək üçün istifadə olunur.
Cərrahi Müdaxilə (Tiroidektomiya): Böyük zobalar, udqunma və nəfəs alma çətinliyi yaradan zobalar, bədxassəli şişlər və ya digər tibbi səbəblərə görə tiroidin qismən və ya tamamilə çıxarılması (tiroidektomiya) həyata keçirilə bilər.
İzlə və Gözlə Taktikası: Kiçik və simptomları olmayan zobalar müntəzəm tibbi nəzarətdə saxlanıla bilər.
Kortikosteroidlər və ya Antiinflamatuar Dərmanlar: Tiroiditin səbəb olduğu zobalar üçün istifadə edilə bilər.
Nəticə
Zob, müxtəlif səbəblərdən qaynaqlana bilən və fərqli simptomlara səbəb ola bilən ümumi tiroid xəstəliklərindən biridir. Zobun erkən diaqnozu və müalicəsi xəstələrin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaqda və ağırlaşmaların qarşısını almaqda mühüm rol oynayır. Sağlam qidalanma, müntəzəm tibbi nəzarət və həkim tərəfindən təyin olunan müalicə planına riayət etmə zobun idarə olunmasında və xəstəliyin irəliləməsinin qarşısını almaqda vacibdir.
