Xəstələrin ən çox şikayəti səsin boğulmasıdır. Yetkinlərdə 15 gündən çox olan və dərman müalicəsinə cavab verməyən səs-küyün olması halında KBB həkiminə müraciət edilməlidir. Bəzən ilk şikayət uzun müddət davam edən boğaz ağrısı və/və ya udma çətinliyi ola bilər. Tənəffüs çətinliyi səsin səs-küyü ilə müşayiət oluna bilər ki, bu da xəstəliyin irəliləməyə meylli olduğunu göstərir. Bu səbəbdən belə şikayətləri olan insanların erkən dövrdə xəstəliyə tutulması baxımından LOR həkiminə erkən dövrdə müraciət etmələri çox vacibdir.
Qırtlaq xərçənginin diaqnozunda müayinə
Bu müayinədə burun və ya ağızdan istifadə edilən endoskopik görüntüləmə vasitəsi ilə qırtlaq və səs telləri ətraflı şəkildə araşdırılır. Səs tellərində ağ-boz dəyişikliklərin, nizamsızlıqların və yaraların olub olmadığı müəyyən edilir. Bu görüntülər müayinə zamanı qeydə alınır; sonrakı qiymətləndirmə və müqayisələr üçün istifadə olunur. Siqaret çəkəndə yuxarıda qeyd olunan lezyonlar əksi sübut olunana qədər xərçəng hesab edilməlidir.
Qırtlaq xərçənginin diaqnozunda CT və ya MRT aparılmalıdırmı?
Yaxşı çəkilmiş və kontrastlı (dərmanlı) KT qırtlaq xərçənginin diaqnozunda kifayət qədər məlumat verəcəkdir. Müayinə və birbaşa larinqoskopiya zamanı qiymətləndirə bilmədiyimiz qırtlağın dərin hissələri üçün çox faydalıdır. Həmçinin boyundakı limfa düyünlərinin iştirakı ilə bağlı çox vacib məlumatlar verəcəkdir. Yaxşı bir KT düzgün qiymətləndirildikdə, daha sağlam şəkildə ən doğru müalicə variantına qərar vermək mümkün olacaq. MRT çox vaxt lazım deyil. Bəzi həkimlər yalnız MRT ilə qiymətləndirməyə üstünlük verə bilərlər.
PET hazırlanmalıdırmı?
PET qırtlaq xərçənglərində rutin qiymətləndirmə metodu deyil. PET xüsusilə erkən mərhələdə olan xərçənglərdə göstərilmir. PET IV mərhələdə (yerli inkişaf etmiş) və/və ya uzaq metastazları olan xəstələrdə həyata keçirilə bilər. Xüsusilə inkişaf etmiş boyun mərhələsində (N2-3) və orqan konservasiyasına gedəcək xəstələrdə edilə bilər. Bu xəstələrdə müalicədən sonra boyun metastazları yaxşılaşarsa, PET nəzarəti ilə qalıq-gizli lezyonlar aşkarlana bilər və boyun diseksiyası planlaşdırıla bilər.
Qırtlaq xərçənginin qəti diaqnozunu necə etmək olar
Qırtlaqda lezyonu olan xəstələr birbaşa larinqoskopiya adlanan üsulla əməliyyat mikroskopunun köməyi ilə ümumi anesteziya altında qiymətləndirilir. Xəstə ümumi anesteziya altında olarkən ağız boşluğundan qırtlağa larinqoskop deyilən alət daxil edilir və əməliyyat mikroskopunun böyüdülməsi ilə ətraflı müayinə edilir və zədə yerindən biopsiya alınır.
Patoloji müayinə
Patoloji müayinədən sonra xərçəng diaqnozu qoyulur. Bu xərçənglərin əksəriyyəti (95%) selikli qişadan əmələ gələn skuamöz hüceyrəli karsinomalardır. Xərçəng diaqnozu qoyulmuş xəstə müvafiq müalicə alır (bax: Qırtlaq xərçənginin müalicəsi). Patoloji müayinə nəticəsində xərçəngdən əvvəlki mərhələ olan “displaziya” diaqnozu da qoyula bilər. Displaziya yüngül, orta və ya ağır ola bilər. Displaziya xərçəng olmasa da, xərçəngin xəbərçisidir. Buna görə də diqqətli davranılmalı və müvafiq müalicələr aparılmalıdır.
Qırtlaq XƏRÇƏNGİ İRSƏ İLİŞƏN XƏSTƏLİKDİR?
Qırtlaq xərçəngi mütləq irsi xəstəlik deyil, yəni valideynlərdən uşaqlara keçmir. Ancaq insanlarda genetik meyl ola bilər və bu genetik xüsusiyyətlər də ailədən gəlir. Əgər genetik meyli olan insanlar ətraf mühitin intensiv faktorları ilə (xüsusilə də siqaret) qarşılaşırlarsa, xərçəngə tutulma ehtimalı artır. Bu səbəblə ailəsində qırtlaq və/yaxud ağciyər xərçəngi olan insanların siqaretdən uzaq durmaları çox əhəmiyyətli və kafi bir tədbir olacaq. Müsbət ailə tarixçəsi olan insanlar siqaret çəkirlərsə, onlar mütəmadi olaraq müayinədən keçməli və mümkün qədər tez siqareti buraxmalıdırlar.
HƏR SİQARƏT QÖTKÜRÜN XƏRÇƏNGİNİ OLARMI?
Siqaret çəkən hər kəsdə qırtlaq xərçəngi olmur, əvvəldə qeyd edildiyi kimi, genetik meyli olan insanlar siqaret çəkəndə bu ehtimal müəyyən dərəcədə artır. Uzun müddətdə siqaret çəkmək ağciyər də daxil olmaqla bütün tənəffüs yollarının selikli qişasında mənfi dəyişikliklər yaradır. Bu neqativlər zamanla xərçəngə çevrilə bilər; HPV, səsin pis istifadəsi, genetik meyl kimi digər faktorlar müşayiət olunduqda bu proses sürətləndirilə bilər.
HEÇ SİQARET ÇEKMƏYƏN İNSANLARDA QIRTLAQ XƏRÇƏNGİ GÖRÜNÜR?
Heç vaxt siqaret çəkməyən insanlarda qırtlaq xərçənginə tutulma ehtimalı çox aşağı olsa da, mümkündür. Bu xəstələrdə HPV infeksiyası rol oynaya bilər. Həmçinin, evdə və işdə başqa insanlar tərəfindən siqaret çəkilməsi mənasını verən passiv siqaret çəkmə də diqqətdən kənarda qalmamalıdır.
Qırtlaq XƏRÇƏNGİNƏ NECƏ DİQNOZ EDİLİR?
LOR həkimi xəstəni müayinə edərkən; endoskop, güzgü və s. üsullardan istifadə etməklə qırtlaqı qiymətləndirir. Şübhəli bir lezyon (yara, kütlə) varsa, o, biopsiya etməyə qərar verir. Bu prosedur üçün xəstə əməliyyat otağı şəraitində yatırılır və ağızdan irəli çəkilən bir cihaz və mikroskopun köməyi ilə zədənin ölçüsü qiymətləndirilir. Bu vaxt bir parça alınır və yalnız patoloji müayinədən sonra xərçəng diaqnozu qoyulur. Zədənin ölçüsünü və boyun limfa düyünlərini tutub- tutmadığını anlamaq üçün CT (kompüterli tomoqrafiya) çəkilir və bütün bu tapıntılar işığında xəstə müalicə baxımından qiymətləndirilir.
Qırtlaq XƏRÇƏNGİNİ MÜALİCƏ ETMƏK OLARMI?
Qırtlaq xərçəngi müalicə edilə bilən bir xəstəlikdir və klassik müalicəsi cərrahiyyədir. Əməliyyatlar ümumiyyətlə total (bütün qırtlağın çıxarılması) və qismən (qismən qırtlağın çıxarılması) olaraq 2 qrupa bölünür. Təxminən 30-40 il əvvəl, demək olar ki, bütün qırtlaq xərçəngləri üçün total laringektomiya edildi. Sonrakı illərdə erkən aşkarlanan lezyonlarda qismən larinqektomiya əməliyyatları aparıldı və bu əməliyyatlar təhlükəsiz hesab edildi. Beləliklə, daha çox xəstə qismən larinqektomiya əməliyyatına məruz qalıb. Bununla da həm xəstəlik nəzarət altına alınıb, həm də xəstələrin həyat keyfiyyəti qorunub.
Alternativ müalicə radioterapiyadır (radiasiya terapiyası), lakin klassik olaraq qırtlaq xərçəngi yüksək radiohəssas bir şiş deyil. Əvvəllər yalnız əməliyyat olunmaq istəməyən və ya edə bilməyən xəstələrə tətbiq edilirdi. Perspektivli müalicə reaksiyaları və yüksək texnologiyalı radioterapiya cihazlarının inkişafı ilə paralel olaraq, onun istifadəsi tədricən artmışdır. Beləliklə, radiasiya terapiyası xəstələrə effektiv müalicə üsulu kimi təklif edilməyə başlandı. Xüsusilə erkən mərhələdə qırtlaq xərçənglərində tək radioterapiya etibarlı müalicə üsuludur.
Kimyaterapiya (dərman müalicəsi) qırtlaq xərçəngində tək istifadə edildikdə sübut edilmiş terapevtik effekt vermir. Bununla belə, bəzi xəstələrdə radioterapiya ilə birlikdə istifadə edildikdə əhəmiyyətli bir müalicə effekti əldə edilə bilər. Bu gün laringeal xərçəngin irəlilədiyi xəstələrdə total laringektomiya yerinə kimyaterapiya və radioterapiya effektiv şəkildə istifadə edilə bilər. Bu müalicə üsulu qərb ölkələrində “yerli və regional inkişaf etmiş qırtlaq xərçəngi olan xəstələrdə orqan mühafizəsi” üsulu kimi tətbiq edilir.
MULTİFİHNALI YANAŞMA NƏDİR?
Kliniki tibb sahəsində birdən çox sahə və ya intizam bəzi xəstəliklərin, xüsusilə də xərçəngin diaqnostika və müalicəsində rol oynayır. Buna multidissiplinar və ya multidisiplinar yanaşma deyilir və bu komandanın görüşü qısaca şiş şurası adlanır. Bu şuralarda qulaq-burun-boğaz, baş-boyun cərrahiyyəsi mütəxəssisi, radioterapevt, tibbi onkoloq, patoloji mütəxəssisi və radiologiya mütəxəssisi ən azı iştirak etməli olan sahələrdir. Ümumilikdə bütün baş və boyun xərçənglərində, xüsusilə qırtlaq xərçənglərində multidisiplinar yanaşmanın tətbiqi dəqiq və uğurlu müalicə üçün çox vacibdir.
Xəstələr ilk dəfə LOR-a müraciət etdiklərindən; Müayinədən sonra lezyonların qiymətləndirilməsi, görüntüləmə (KT, MR, Ultrasəs) və biopsiya prosedurları LOR mütəxəssisi tərəfindən tamamlanır, bütün tapıntılar şuraya təqdim olunur. Xəstələrin nəticələri (özləri olmadan) şurada müzakirə olunur; İlk növbədə xərçəngin genişliyi (radiologiya), biopsiya müayinəsinin (patoloji) təfərrüatları qiymətləndirilir və diaqnoz və xəstəliyin mərhələsi yekunlaşdırılır. Daha sonra radioterapiya və tibbi onkoloqların qatqıları ilə həmin xəstə üçün ən uyğun müalicə üsulu və alternativləri təyin edilir.
Daha sonra müalicə alternativləri xəstə və yaxınları ilə müzakirə edilərək müzakirə edilir və son qərar birlikdə verilir. Müalicə şansı bərabər və ya yaxın olan alternativlər arasında seçim etmək xəstənin ən təbii hüququdur. Həkimlərin vəzifəsi bütün alternativlərin üstünlüklərini və mənfi cəhətlərini izah edərək xəstəni istiqamətləndirməkdir.
Müalicədən əvvəl bütün qırtlaq xərçəngi xəstələrinin şiş şurasında müzakirə edilməsi və nəticələrin xəstə ilə birlikdə qiymətləndirilməsi çox vacibdir. Baş və boyun xərçənglərini multidisipliner yanaşma ilə istiqamətləndirən mərkəzlərdə müalicə olunmağı seçmək çox vacibdir və sizin xeyrinizədir. Şiş şurası, onun nəticələri və alternativ müalicə variantları haqqında həkiminizdən israrla soruşun.
